Izrael powstał w 1948 roku, po II wojnie światowej. Jest to bardzo ciekawy przypadek, ponieważ państwo to powstało stosunkowo niedawno, a jego problemy są trudne i zawiłe.
Utworzenie Izraela zapoczątkowało epokę konfliktów na Bliskim Wschodzie, co możemy zaobserwować także we współczesnych wydarzeniach w tym regionie.
Lata 1948-1973 to absolutnie kluczowy okres dla Izraela. Właśnie wtedy musiał on walczyć o swoje istnienie i umocnić swoją pozycję na arenie międzynarodowej. Początek lat 70. XX w. zwiastował natomiast zmiany – zarówno wewnątrz państwa, jak i na zewnątrz.
W roku 1973 roku miało miejsce kolejne, niezwykle ważne wydarzenie. Doszło wtedy do wojny Yom Kippur, która zmieniła relacje między Izraelem, a jego głównym wrogiem, Egiptem.
Terytorium Izraela do końca I wojny światowej należało do Imperium Osmańskiego. Od XIX wieku na terytorium Palestyny zaczęli napływać Żydzi. Przybycie imigrantów głównie z Europy zapoczątkowało pierwsze konflikty z Arabami, którzy tam mieszkali.
Od setek lat, wśród narodu żydowskiego rozproszonego po całym świecie, utrzymywało się pragnienie posiadania własnego państwa i powrotu do Izraela. Pod koniec XIX wieku doszło do powstania ruchu syjonistycznego. Była to odpowiedź na panujące w tamtym okresie nastroje nacjonalistyczne i antysemickie w Europie, czego przyczyną było powstawanie państw narodowych. Ich mieszkańcy często byli nastawieni bardzo negatywnie do Żydów.
Podstawowym zadaniem ruchu syjonistycznego było z jednej strony zabezpieczenie narodu żydowskiego przed jego zniszczeniem, a z drugiej przed jego asymilacją z mieszkańcami państw, w których żyli. Ruchy inteligenckie, zaczęły propagować idee powstania niezależnego państwa żydowskiego.
Theodor Herzl twórca ruchu syjonistycznego/ Źródło: Wikimedia Commons
Twórcą i jednym z najważniejszych myślicieli nowoczesnego ruchu syjonistycznego był Teodor Herzl. To właśnie on, widząc wzrost antysemityzmu w Niemczech i Austrii, zaczął głosić potrzebę powstania niezależnego państwa dla Żydów.
Podstawowym zadaniem nowego ruchu stało się propagowanie imigracji Żydów do Palestyny oraz zdobywania tam ziemi. Pojawiły się tzw. alie (fale emigracji). Pierwsza miała miejsce już w 1882 roku, a kolejna w 1904 roku.
Większość tamtych emigrantów pochodziła z Rosji i Europy Wschodniej, gdzie nasilały się prześladowania i pogromy Żydów – szczególnie po klęsce Rosji z Japonią w wojnie w 1904-1905 roku i nieudanej rewolucji rosyjskiej z 1905 roku. Wtedy to do Palestyny przybyło 60 tysięcy Żydów. To właśnie ta druga fala dała podstawy przyszłego państwa Izrael.
Podstawową struktury społecznej w Palestynie były kibuce, czyli samowystarczalne wspólnoty rolnicze, które w założeniach odwoływały się do idei komunistycznej.
I wojna światowa spowodowała zmianę sytuacji w Palestynie. Tereny te zostały zajęte przez Brytyjczyków i stały się terytorium mandatowym. W tamtym okresie, aby pokonać Imperium Osmańskie, Brytyjczycy próbowali skłócić Turków z Arabami, dlatego między innymi obiecali im niepodległość.
Ruch syjonistyczny w Palestynie również zaczęto postrzegać w Londynie jako potencjalnego sojusznika. Z tego powodu obiecano przedstawicielom ruchu syjonistycznego wydzielenie państwa żydowskiego w Palestynie.
Arthur Balfour, brytyjski minister spraw zagranicznych / Źródło: Wikimedia Commons
Żydzi europejscy zabiegali o zainteresowanie mocarstw zachodnich problemem utworzenia dla nich żydowskiego państwa w Palestynie. Dopiero jednak I wojna światowa przyniosła możliwość zwiększenia poparcia dla ich planów. Dążenia zakończyły się sukcesem – brytyjski minister spraw zagranicznych, Arthur Blafour w 1917 roku wydał deklarację.
Deklaracja Blafoura była listem, w którym władze Imperium Brytyjskiego odnosiły się przychylnie do dążeń ruchu syjonistycznego i utworzenia żydowskiej siedziby narodowej. Po I wojnie Światowej Palestyna stała się terytorium mandatowym, którym w imieniu Ligi Narodów rządziła Wielka Brytania. Zobowiązała się ona do zagwarantowania praw i dogodnych warunków dla osadników żydowskich oraz dla ludności muzułmańskiej.
W wyniku deklaracji Wielkiej Brytanii doszło do napływu imigrantów, których liczba wzrosła w latach 1919–1939 ponad trzykrotnie i stanowiła 30% mieszkańców całej Palestyny. Spowodowało to nasilenie już wcześniej istniejącego niezadowolenia Arabów, którzy tam mieszkali i początek konfliktów z Brytyjczykami i Żydami.
Sprzeciw arabski stał się szczególnie widoczny w czasie powstania, które wybuchło 15 kwietnia 1936 roku. Te wydarzenia doprowadziły do ograniczenia żydowskiej imigracji, a nawet do jej wstrzymania w 1945 roku.
W celu ochrony przed atakami muzułmańskimi w 1921 roku powstała organizacja paramilitarna Hagana oraz tworzono Jednostki do Działań Specjalnych, które zajmowały się wywiadem i działalnością terrorystyczną.
Wkrótce powstała radykalniejsza grupa terrorystyczna utworzona z rozłamu w Haganie – Irgun Zwai Leumi, którym kierował Menachem Begin (urodzony w Polsce Mieczysław Biegun). Dokonywali oni ataków terrorystycznych, między innymi wysadzając w powietrze hotel King Dawid w Jerozolimie 22 lipca 1946 roku, zabijając 91 osób.
Zamach na hotel King David w Jerozolimie 22 lipca 1946 roku / Źródło: Wikimedia Commons
Po II Wojnie Światowej statki z uchodźcami z Europy, którzy przeżyli Holocaust, były zatrzymywane i zawracane przez Brytyjczyków. Przyczyną takiej polityki władz w Palestynie była chęć zapanowania nad sytuacją i powstrzymanie konfliktów na bliskim wschodzie.
To spowodowało wzrost niezadowolenia i narastanie poczucia, że Żydzi powinni posiadać swoje państwo. Dodatkowo wiele organizacji żydowskich zaczęło wywierać duże naciski na społeczność międzynarodową.
Wielka Brytania przekazała sprawę Palestyny Organizacji Narodów Zjednoczonych. W efekcie powołano Specjalny Komitet do Spraw Palestyny. Postulowano za powstaniem na tym terenie dwóch odrębnych państw – żydowskiego i arabskiego.
29 listopada 1947 roku doszło do przyjęcia rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ dotyczącej podziału Palestyny.
Główne mocarstwa poparły powstanie wspomnianych państw, a światowa opinia publiczna traktowała to jako swego rodzaju zadośćuczynienie za ludobójstwo w czasie II wojny światowej. Państwa arabskie nie uznały jednak decyzji o podziale Palestyny i ich wojska wkroczyły na sporny teren.
Był to początek pierwszej wojny izraelsko-arabskiej, która zakończyła się w 1949 roku porozumieniem o zawieszeniu broni. Mimo przewagi krajów arabskich, Izrael odniósł zwycięstwo militarne i polityczne. Wojna ta zapewniła przetrwanie państwa Izrael.
Izrael i Palestyna 1 czerwca 1948 / Źródło: Wikimedia Commons
25 stycznia 1949 roku odbyły się pierwsze wybory parlamentarne do Zgromadzenia Ustawodawczego, później przemienionego w Kneset. Najsilniejszą partią okazała się lewicowa partia Partia Robotników Ziemi Izraela (Mapai). Premierem został Dawid Ben Gurion, który sprawował swój urząd aż do 1963 roku.
Podstawą polityki nowego państwa było zachowanie dotychczasowych granic i obrona przed wrogimi atakami państw arabskich, które wzywały do bojkotu Izraela.
Ważna stawała się także polityka wewnętrzna i napływ imigrantów.
Ben Gurion rozpoczął budowę demokratycznego i świeckiego państwa żydowskiego, które stawało się ojczyzną dla wszystkich Żydów na świecie.
W 1950 roku uchwalono ustawę o powrocie, która spowodowała wzrost liczby mieszkańców. Było to wielkie wyzwanie dla biednego, małego i słabego Izraela. Rozpoczęto reformy gospodarcze wzorowane na socjaldemokratycznych rządach państw europejskich. Wspierano inicjatywy gospodarcze, między innymi kolektywne osiedla rolnicze, zwane kibucami.
Jednak szczególną rolę w uzdrowieniu gospodarczym Izraela miał kapitał amerykański. Ważne okazały się również kontrowersyjne wśród wielu polityków i obywateli Izraela fundusze z RFN dotyczące odszkodowań za prześladowania i zagładę ludności żydowskiej przez Niemców, w czasie II wojny światowej.
Portret Ben Guriona, pierwszego premiera państwa Izrael / Źródło: Wikimedia Commons
Pomimo ciągłego zagrożenia i niepewnej sytuacji liczba ludności Izraela sukcesywnie wzrastała. W latach 1948-1951 liczba mieszkańców tego państwa podwoiła się dochodząc do 1,3 mln. Jednak nadal dysproporcja między wrogimi pastwami arabskimi a Żydami była bardzo niekorzystna dla rządu w Tel Awiwie.
Państwa arabskie z Egiptem na czele nie uznawały państwowości Izraela i dążyły do jego zlikwidowania. W 1956 roku doszło do wybuch kolejnego konfliktu, którego przyczyną była nacjonalizacja Kanału Sueskiego przez Egipt.
Wojska izraelskie odniosły duże zwycięstwo, niszcząc siły Egiptu na półwyspie Synaj. Zawarto rozejm, który nie zmieniał jednak sytuacji w regionie.
W latach 60. władzę sprawowała nadal lewica. W tym czasie Izrael wzmocnił się ekonomicznie i militarnie. Liczba ludności wzrosła do 2,4 mln. Doszło do rozwoju przemysłu, skierowanego także na eksport.
Wzrost gospodarczy był w głównej mierze wynikiem napływu inwestycji gospodarczych. Pomimo tego występowała silna inflacja, czego jedną z przyczyn były duże wydatki na zbrojenia, pochłaniające nawet 20 % budżetu
W 1967 doszło do wybuchu kolejnej wojny, zwanej wojną sześciodniową, która zakończyła się wielkim zwycięstwem Izraela i upokorzeniem strony arabskiej. W wyniku tego konfliktu zarówno Egipt, jak i jego sojusznicy ponieśli jedną z największych i najbardziej spektakularnych klęsk XX wieku.
Izrael i terytoria zajęte przez Izrael w wyniku wojny sześciodniowej. / Źródło: Wikimedia Commons
6 października 1973 roku wybuchła wojna Yom Kippur. Było to niespodziewane i silne uderzenie koalicji antyizraelskiej. Wywiad Izraela nie przewidział nadchodzącego starcia, pomimo wielu sygnałów do niego dochodzących.
Atak początkowo był bardzo groźny dla Izraela, jednak po początkowym szoku i stratach, wojska żydowskie zdołały odzyskać inicjatywę na froncie. Wkrótce siły Izraela rozbiły armie syryjskie na Wzgórzach Golan i przekroczyły Kanał Sueski.
25 października podpisano zawieszenie broni.
Pomimo zwycięstwa w wojnie Yom Kippur w Izraelu rozpoczęło się analizowanie tego konfliktu. W tym celu powołano Komisję Agranata, która miała wykryć błędy wywiadu.
Dodatkowo zaczęło wzrastać znaczenie prawicy w Izraelu. Było to związane ze wzrostem niepewności i zagrożenia. Doszło także do klęski Partii Pracy w wyborach w 1977 roku i zwycięstwa Likudu z Menachem Beginem na czele.
Anwar Sadat, Jimmy Carter i Menachem Begin w 1978 roku / Źródło: Wikimedia Commons
Wybory te zapoczątkowały zmianę w dotychczasowej wewnętrznej polityce Izraela. Od tego momentu rozpoczął się nowy okres w historii Izraela, gdzie wojny z krajami arabskim zakończyły się, a wzrosło znaczenie konfliktu asymetrycznego.
Golda Meir, premier Izraela, która ustąpiła ze stanowiska po wojnie Yom Kippur. / Źródło: Wikimedia Commons
Kwestia Palestyńczyków i ich dążeń niepodległościowych stała się coraz istotniejsza i wpływała na politykę wewnętrzną i zagraniczną Izraela. Brak porozumienia między stronami zaowocował długoletnim konfliktem, który nie został rozwiązany aż do czasów współczesnych, a terytoria utworzonego Izraela uznawane są przez część świata za terytoria okupowane.
Żydzi, uciekając przed prześladowaniami w Europie, utworzyli państwo Izrael. Nawiązywali przy tym do idei religijnych i biblijnych. Pierwszy raz od II tysięcy lat posiadali własne państwo. Jednak początki żydowskiej siedziby narodowej były burzliwe.
Między rodzącymi się w tym samym okresie na Bliskim Wschodzie ideami nacjonalistycznymi wybuchł konflikt. Zarówno kraje arabskie, jak i przywódcy państwa żydowskiego mieli pretensje do tego samego terytorium.
Także polityka Wielkiej Brytanii w okresie poprzedzającym powstanie państwa również przyczyniła się do zaognienia konfliktów, ponieważ każda ze stron myślała, że to jej Londyn sprzyjał.
Dochodziło do wielu wojen między sąsiednimi państwami państwami a Izraelem. Nie zmieniły one jednak charakteru tego konfliktu. Zerwały stosunki dyplomatyczne, a do sporu zaangażowano Organizację Narodów Zjednoczonych.
Toczące się konflikty potwierdzały jednak jedynie dominację Izraela, nie zwiększając jego bezpieczeństwa. Wpływało to na sytuację wewnętrzną kraju i determinowało jego politykę zagraniczną, której podstawowym celem było przetrwanie.
Dopiero ostatnia wojna i proces pokojowy przyczynił się do zakończenia tej fazy konfliktu państw arabskich z Izraelem. Nie kończyło to jednak problemów na Bliskim Wschodzie między Żydami a muzułmanami.
Kwestia palestyńska pozostała nadal nierozstrzygnięta, a spór obejmujący Strefę Gazy i Zachodni Brzeg Jordanu nadal stanowi podstawowy problem współczesnego Izraela.
