Wielka Kolonizacja ? proces planowego tworzenia przez Greków (głównie z takich poleis, jak: Milet, Megara, Korynt i Chalkis na Eubei) osad o charakterze rolniczo-handlowym na terenach bezludnych lub słabo zaludnionych, zachodzący w okresie VIII-VI w. p.n.e. na wybrzeżach Morza Czarnego, północnym obszarze nadbrzeżnym Morza Śródziemnego oraz wschodniej części Sycylii (południowa Italia, gęściej obsadzona koloniami, otrzymała wówczas nazwę Wielkiej Grecji). Kolonia grecka określana była mianem ?apoikia?, natomiast państwo, które zakładało kolonię, nazywano ?metropolis? (metropolia).
Przyczyny Wielkiej kolonizacji miały podłoże polityczne, gospodarcze, społeczne, ideologiczne, a także techniczne.
Kolorem czerwonym oznaczone zostały greckie kolonie w basenie Morza Śródziemnego i Czarnego; kolorem żółtym ? fenickie.
Niepokoje wewnętrzne, towarzyszące formowaniu się ustroju polis (walka, niekiedy krwawa, pomiędzy stronnictwami politycznymi) doprowadziły do tego że, członkowie przegranego stronnictwa zazwyczaj zmuszeni byli do opuszczenia ojczyzny. Natomiast rywalizacja grecko-fenicka o wpływy w basenie M. Śródziemnego (osłabienie Fenicji w związku z zajęciem jej obszaru przez Asyrię) stworzyła dla Greków dogodną sytuację polityczną.
>>> Czytaj także: Formowanie się poleis (IX-VI w. p.n.e.) <<<
Częste klęski głodu w Grecji, spowodowane suszą lub nieurodzajem, a także niewystarczająca produkcja żywności w Grecji, spowodowana zbyt małą ilością gruntów oraz prymitywnymi metodami ich uprawy. Spowodowała chęć zdobycia przez Greków źródeł towarów i surowców (głównie zboża, ryb, skór, niewolników; rud: żelaza, miedzi, cyny, srebra, złota; drewna i smoły) oraz nowych rynków zbytu (zwłaszcza dla wina i wyrobów ceramicznych).
Didyma, ruiny miasta na wschodnim wybrzeżu Morza Egejskiego.
Ciekawość świata oraz względnie dobra znajomość obszarów w basenie M. Śródziemnego dzięki wyprawom greckich korsarzy odbywanych ok. X w. p.n.e. przyczyniły się znacznie do zakładania kolonii. Akt założenia kolonii był to wyraz obywatelskiej troski o interes polis (decyzję o założeniu kolonii podejmowała najczęściej wspólnota obywatelska metropolii) oraz przejaw pobożności (z reguły pytano boga o aprobatę już podjętej decyzji co do celu i czasu wyprawy, niekiedy kapłani delficcy sami wskazywali czas i miejsce na założenie nowej kolonii).
Jednakże istotnym elementem był rozwój techniki żeglarskiej. Zbudowanie pentenkontery, pięćdziesięcio-wiosłowca. Był to starogrecki statek wiosłowo-żaglowy, odmiana monoremy. Długość jego wynosiła zazwyczaj 20-30 m, szerokość 2-4 m, zanurzenie ok. 1m. Kadłub statku wykonywano zwykle z drewna sosnowego, na które w celu uszczelnienia naciągano skórę. Łódź wyposażona była w maszt i prostokątny żagiel rejowy, które podczas ataku składano dla poprawy manewrowania. Dziób statku zaopatrzony był w embolos – drewniany taran, czasem okuty grotem z brązu, umieszczony na linii wodnej oraz proembolos – umieszczony powyżej drugi, mniejszy taran pomocniczy. Okręt zabierał do 80 żołnierzy, z których 50 stanowiło trzon załogi i zajmowało pojedynczo miejsca przy wiosłach. Stanowisko dowódcy znajdowało się na rufie.), o wyporności od 40 do 50 ton i prędkości ok. 6 węzłów. Z napędem wiosłowym i żaglowym. Umożliwiającej odbywanie dalekomorskich podróży.
W związku z Wielką Kolonizacją powstały liczne kolonie na wybrzeżu M. Czarnego (ponad 50), północnym wybrzeżu M. Egejskiego (25), w północno-zachodniej Grecji i Ilirii (ok. 20), w Italii i na Sycylii (ponad 50), w południowo-wschodniej części M. Śródziemnego (ponad 10).
Didyma, świątynia Apollina.
Coraz częstsze były konflikty polityczno-społeczne: członkowie nowych warstw posiadających domagali się udziału w rządach, czego odmawiała im arystokracja. W wyniku tych walk ustrój monarchiczny w niemal wszystkich państwach-miastach greckich został zastąpiony albo przez oligarchię (rządy najbogatszych), albo demokrację (rządy ludu), albo też tyranię (rządy jednostki). Zaistniał również konflikt grecko-etruski i grecko-kartagiński o strefy wpływów w basenie M. Śródziemnego.
>>> Czytaj także: Falanga w świecie greckim <<<
Nastąpił rozwój produkcji rzemieślniczej zarówno w metropoliach (głównie tkactwa, garncarstwa, obróbki brązu), jak i (z czasem) w koloniach, a także rozwój handlu morskiego i poszerzenie się asortymentu wymiany. Wzrosła rola pieniądza. Pojawił się i szybko upowszechnił się pieniądz ? kruszcowy, bity, w postaci okrągłej monety (najwcześniej w Lidii, między 640 a 630 r. p.n.e.) ? co spowodowało powstanie rynku towarowo-pieniężnego.
Wielka Grecja ok. 280 r. p.n.e.
Powstały materialne podstawy wszechstronnego rozwoju kultury greckiej, zarówno umysłowej, jak i materialnej. Narastało poczucie wspólnoty językowej i kulturowej Greków ? Hellenów, przy jednoczesnym uświadomieniu sobie przez nich odrębności cywilizacyjnej od innych ludów, odtąd zwanych ogólnie ?barbarzyńcami?. Poszerzył się u Greków zakres wiedzy geograficznej i historycznej. Były to początki rozwoju filozofii greckiej, pod wpływem nasilonych kontaktów z cywilizacjami starożytnego Wschodu. Ustaliły się zasady porządków architektonicznych: doryckiego i jońskiego, zainspirowanych sztuką starożytnego Wschodu. W tym okresie miała swój początek hellenizacja ludności tubylczej (zwłaszcza w Italii).
Taran z hellenistycznej galery w Narodowym Muzeum Morskim w Hajfie
Nastąpił dalszy postęp techniki żeglarskiej ? zbudowano trierę, trójrzędowca, starogreckie galery z trzema rzędami wioseł, początkowo wiosłowa, a następnie żaglowo-wiosłowa. Przez Rzymian i także obecnie przez część historyków zwana triremą (łac. trireme). Przyjmuje się, że triery zaczęły powstawać w połowie VII wiek p.n.e. Można wskazać chronologicznie i konstrukcyjnie, że grecka triera była poprzedniczką okrętów rzymskich. Była bardzo zwrotna. Triery mogły mieć 38?41 m długości i 3?5 m szerokości, zanurzenie do 1.9 m, wyporność 70-90 ton, prędkość: do 9 węzłów pracą wioślarzy, 12 węzłów z pomocą także żagli, a 6 węzłów – prędkość podróżna, z podziałem załogi na dwie wachty. Dziób chroniony był przez ciężki, zazwyczaj okuty brązem taran, stanowiący główną broń triery. Jej załogę tworzyło 170 wioślarzy, 13 marynarzy, sternik, dowódca (zwany trierarchą) i czterech jego pomocników oraz muzyk, który grając na flecie nadawał rytm wioślarzom. Na trierze było zazwyczaj około 10 hoplitów (maksymalnie, w warunkach bojowych, 40) i 4-5 łuczników. Wioślarze rozsadzeni byli następująco: górny rząd (thranite) – 31, rząd środkowy (zygite) – 27 i dolny (thalamite) – 27, a więc 85 przy każdej z burt. Wszyscy członkowie załogi okrętów greckich byli ludźmi wolnymi, przy czym wioślarze wywodzili się z najuboższych warstw społeczeństwa, nigdy natomiast nie służyli pod przymusem.
Relief z Akropolu ukazujący wioślarzy, ok. 410 p.n.e.
Źródło fot.: Wikimedia Commons
