W 1701 r. w Europie rozgorzała wojna o sukcesję hiszpańską. Francja Ludwika XIV starła się z monarchiami, których dwory znajdowały się w Londynie, Hadze i Wiedniu. Zaangażowanie większości państw europejskich przyniosło poważne zmiany polityczne – pozycja Zjednoczonych Prowincji drastycznie zmalała, natomiast monarchia brytyjska stała się hegemonem w Europie. Jednak hiszpańska wojna sukcesyjna przyniosła wiele zmian w wojskowości europejskiej ? z armii wycofano piki, wprowadzono nowy rodzaj bagnetu i muszkietu. Wymusiło to zmiany w taktyce piechoty. Te z kolei wpłynęły na rozwój myśli wojskowej. Przemiany, których początek miał miejsce podczas owego konfliktu, staną się podwaliną rozwoju wojskowości w XVIII i XIX wieku.
Wycofanie pik
Tocząca się w latach 1701-1712 wojna o sukcesję hiszpańską przyniosła kres formacjom pikinierskim. W 1703 r. na mocy rozporządzenia Ludwika XIV zostały wycofane ów formacje z armii francuskiej. Z armii angielskiej zniknęły natomiast już w 1702 r. Zmiany te były możliwe, dzięki udoskonaleniu ówcześnie występujących bagnetów. Dało to przyczynek do zastąpienia formacji pikiniersko – muszkieterskiej jednolitą formacją piechoty, która może zarówno prowadzić ogień, jak i jednocześnie walczyć za pomocą bagnetu. Jednakże skutkowało to, koniecznością zmian w dotychczasowej taktyce piechoty.
Formacja pikinierska, która w okresie hiszpańskiej wojny sukcesyjnej zniknęła z areny dziejów/ źródło: Wikimedia Commons.
Wprowadzenie nowej broni ? muszkietu z zamkiem skałkowym.
W okresie wojny 9-letniej, która poprzedzała hiszpańską wojnę sukcesyjną, w armii francuskiej przeprowadzono ważne zmiany ? zmniejszono liczbę pikinierów w oddziale do 10%, natomiast pozostałe 90% żołnierzy otrzymało muszkiety. Jednak z uwagi na pojawiający się wówczas mechanizm zamka skałkowego, wielu dostało jeszcze karabiny z zamkiem lontowym. Okazały się one, w porównaniu do muszkietów skałkowych, gorsze – były mniej efektywne oraz wolniej się je ładowało. Dlatego w 1699 r., w przeddzień kolejnego konfliktu, armia francuska wycofała z użycia muszkiety z mechanizmem lontowym. Równolegle ze zmianami, zachodzącymi w armii Ludwika XIV, reformowano wojska państw ościennych. Pułkownik H.C.B. Rogers pisze: ?Do 1702 r., także muszkiety lontowe zostały zastąpione przez bardziej efektywne i szybciej ładowane muszkiety skałkowe.? Wojna o sukcesję w Hiszpanii była zatem pierwszym poważnym konfliktem, w którym użyto mechanizmu skałkowego.
Zmiany, które poczyniono, wzmocniły również siłę rażenia piechoty. ?Pod Malplaquet (1709) siła rażenia ognia była ogromna (?) Wszyscy pułkownicy, podpułkownicy i majorowie wrogich pułków zostali zabici lub ranni, a w niektórych batalionach ostało się po dwóch-trzech oficerów.? Można zatem powiedzieć, iż wycofanie pik i zwiększenie siły ognia piechoty rozpoczęło proces transformacji pola bitwy.
Unowocześnienie bagnetu
Okres 1701-1712 przyniósł jeszcze jedną ważną zmianę, a mianowicie upowszechnienie bagnetu tulejowego. W XVII wieku w armii francuskiej popularny stał się bagnet szpuntowy, który montowany był do lufy muszkietu, co z kolei uniemożliwiało strzelanie. Radę na to znalazł ówczesny marszałek Ludwika XIV ? Sebastian Vauban. Opracował on koncepcję bagnetu tulejowego, zakładanego na lufę. Dzięki temu można było mając zamontowany bagnet, jednocześnie prowadzić ogień. Odmieniło to obraz ówczesnego pola walki, ponieważ dzięki modyfikacji Vaubana było możliwe usunięcie z armii francuskiej formacji pikinierskich. To z kolei odmieniło XVIII- wieczny sposób walki.
Bagnet szpuntowy / źródło: Wikimedia Commons.
Bagnet tulejowy/ źródło: Wikimedia Commons.
Koncepcja ognia plutonowego.
Zmiany, które zaszły w uzbrojeniu żołnierzy na przełomie XVII i XVIII wieku, wymusiły przemiany w taktyce walczących. Do tej pory piechota walczyła posługując trzema rodzajami ognia: w szeregu, w rzędzie oraz dywizjonami. Ogień ?w szeregu? prowadzono podczas przesuwania jednostek do przodu, lub odwrotu. Szereg wysuwał się naprzód, oddawał strzał, po czym wracał między rzędami na koniec. System ten potęgował chaos na polu bitwy i uniemożliwiał efektywnie prowadzić walki ogniowej. Ogień w rzędzie, czy ogień dywizjonowy służył do stacjonarnej wymiany ogniowej. Dywizjon lub szereg wychodzili przed front, po czym tworzyli rząd i oddawali strzał. Koncepcje pozwalały zachować ciągłość ognia, lecz przeszkadzały w jak najbardziej efektywnym jego prowadzeniu.
W okresie wojny o hiszpańską sukcesję (1701-1712) armia angielska (od 1707 r. brytyjska) zaczęła stosować tzw. ogień plutonowy. Batalion piechoty był dzielony na osiemnaście plutonów ? szesnaście z kompanii batalionu, dwa z kompanii grenadierów. Były one podzielone na trzy sekcje ogniowe, z których każda liczyła po sześć plutonów. Ogień jednocześnie oddawał co trzeci pluton, co pozwalało nie tylko na zachowanie ciągłości ognia, lecz również prowadzenie ognia na odsłonięte flanki przeciwnika. Podczas bitwy pod Blenheim w 1704r. ogień plutonowy angielskiej piechoty odegrał znaczącą rolę w pokonaniu kawalerii Ludwika XIV: ?Kiedy kawaleria szarżowała, w liniach piechoty pozostawiono dla niej luki, aby mogła powrócić, gdyby była goniona; piechota mogła zniechęcić ścigających (?) ogniem plutonowym (?)?. Zdaniem wybitnego historyka epoki ks. Marlborough Davida Chandlera ogień plutonowy miał trzy zalety: ? (?) po pierwsze, wróg był wystawiony na ciągły ogień wobec każdej części swojej linii (?), po drugie, ów system wymuszał dokładną kontrolę przez wyznaczonych oficerów i sierżantów, którzy mogli wspomóc w ten sposób ogólną efektywność i precyzję swoich plutonów, i po trzecie, w każdym momencie jedna trzecia batalionu miała naładowaną broń i byłaby zdolna do przeciwdziałania wobec nieoczekiwanych posunięć.?
W połowie XVIII wieku ukształtuje się zupełnie nowy system prowadzenia ognia ? oparty na doskonałym wyszkoleniu i karności żołnierzy, jednakże należy pamiętać, że podwaliny pod to położyli dowódcy z początku XVIII wieku. Wielkie znaczenie dla taktyki Fryderyka II, czy Maurycego Saskiego położył John Churchill, ks. Marlborough poprzez udoskonalenie i rozwinięcie systemu ognia plutonowego.
?Manewr?
Wojna o sukcesję hiszpańską przyniosła nie tylko szereg zmian w technice wojskowej, lecz również wiele nowego wniosła w europejską myśl wojenną. Działania prowadzone przez książąt: Sabaudzkiego i Marlborough zaczęły zmieniać istotę pojęcia ?manewr?. W XVI- XVII dominowała tzw. oblężnicza sztuka wojenna. Celem wrogich armii było zajęcie terytorium, które dokonywano poprzez zajmowanie miast i twierdz. Manewr funkcjonował, głównie jako system marszy i kontrmarszy wrogich armii, których celem było zajęcie lepszej pozycji, zmuszenie przeciwnika do odwrotu lub zajęcia wrogiej twierdzy.
Marsz nad Dunaj 1704 r./ źródło: Wikimedia Commons.
Podczas kampanii John Churchill, ks. Marlborough wykorzystywał manewr do osiągnięcia przewagi strategicznej (marsz nad Dunaj w 1704 r.), zmuszenie przeciwnika do bitwy (kampania 1705 r.) czy też w celu osiągnięcia korzyści w wymiarze taktycznym (bitwa pod Ramillies z 1706 r.). Celem Marlborough nie było już tylko zmuszenie przeciwnika do odwrotu, lecz wręcz przeciwnie ? manewr miał zmusić go do bitwy. Nowatorstwo jakim się wykazał, prowadząc w 1704 r. kampanię, miało konsekwencje na przebieg hiszpańskiej wojny sukcesyjnej: ?Nie napotykając żadnych przeszkód Marlborough, przeszedł tuż przed frontem nieprzyjaciela, znad Morza Północnego nad Dunaj, podczas gdy na trzech teatrach działań wojennych jednocześnie trzy wrogie armie, pełne wątpliwości i wprawione w zakłopotanie, nic nie zrobiły. Przez sześć tygodni miecz Anglii wisiał w zawieszeniu; kiedy spadł, uderzenie rozbrzmiało w całej Europie. Najlepsze regimenty elektora zostały zniszczone, bariera rzeczna w jego posiadłościach została sforsowana, prestiż militarny Francji został poważnie nadszarpnięty (?)? W bardzo podobnym tonie jest opisanie manewru, dokonanego przez Marlborough podczas kampanii 1707 r. Nie udało się siłom sprzymierzonym zaatakować, głównie z uwagi na postawę holenderskich deputowanych ze Stanów Generalnych. Jednakże manewr zastosowany przez ks. Marlborough o mało nie doprowadził do wiktorii świetniejszej od sukcesu spod Ramillies.
Nowa interpretacja manewru dokonana w okresie 1701-1712 stanie się podstawą do rozwoju doktryny wojennej Fryderyka II w latach 40. oraz 50. XVIII wieku, czy Napoleona Bonaparte na przełomie wieków XVIII i XIX.
„Dążenie do bitwy”
Podczas swoich kampanii ks. Marlborough przejawiał niezwykłą skłonność w dążeniu do bitwy. Uważał bowiem, że doprowadzając do walnej bitwy z siłami francuskimi, może przesądzić o wyniku kampanii, a nawet całego konfliktu. Nie chciał prowadzić oblężniczej sztuki wojennej ? w swojej karierze wojskowej John Churchill zawsze dążył do konfrontacji z przeciwnikiem. Doprowadziło to do zmiany charakteru walk w Europie Zachodniej w XVIII wieku ? Maurycy Saski, czy Fryderyk II będą chcieli rozstrzygnąć wojnę za pomocą walnego starcia. I choć tą sztukę dopiero opanuje Napoleon Bonaparte, to już sto lat wcześniej stała się ona wyznacznikiem sztuki wojennej.
Podczas kampanii 1704 r. Marlborough tuż przed starciem pod Blenheim, oddelegował 15.000 ludzi pod ks. Badeńskim w celu oblężenia Ignolstadt. Uważał również, że osoba ks. Badeńskiego nie pozwoli na swobodne działania. Biograf ks. Marlborough Frank Taylor pisze: ? Chciał walczyć, a kiedy do tego dojdzie, pragnął mieć Eugeniusza u swego boku. Wiedział że wszystko zmierza do decydującego starcia. (?) W tym przypadku był przekonany, że mając Eugeniusza za kolegę szybko znajdzie sposób na zmuszenie ich do szukania rozstrzygnięcia w bitwie.?
Podsumowanie
Okres wojny o sukcesję hiszpańską 1701-1712 przyniósł zmiany w wojskowości zachodnioeuropejskiej. Zmiany, które zaszły w dziedzinie techniki wojskowej (wprowadzenie mechanizmu skałkowego, bagnetu tulejowego, wycofanie pik) rozpoczęły powolną, acz nieuniknioną zmianę dotychczasowej taktyki walki. Powoli odchodzono od skomplikowanych, nieefektywnych technik prowadzenia ognia na rzecz bardziej prostych, jednocześnie o wiele efektywniejszych sposobów prowadzenia ognia. Najbardziej znaczącą innowacją, która realnie wpłynęła na wyniki starć w trakcie hiszpańskiej wojny sukcesyjnej była stosowana przez Anglików koncepcja ognia plutonowego.
Wiatr zmian dotknął również myśl wojenną. Koncepcje ks. Marlborough zaczną zmieniać dotychczasowy sposób prowadzenia kampanii ? zacznie się stosować manewr jako mechanizm zdobycia przewagi, która w ostatecznym kształcie ma doprowadzić do decydującej walnej bitwy. Zmiany, które zaszły w wojskowości podczas pierwszej dekady XVIII wieku, umożliwią sukcesy takich osób jak Maurycy Saski, Fryderyk Wielki, czy Napoleon Bonaparte.
BIBLIOGRAFIA:
