Terroryzm stanowi jedno z największych zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego państw. Jest to także problem, który z biegiem czasu urósł do rangi zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Walka z terroryzmem oraz przeciwdziałanie jego skutkom jest czasochłonna oraz pochłaniająca znaczne środki finansowe. Poszczególne państwa oraz grupy państw współpracujące ze sobą na forum organizacji międzynarodowych w zakresie przeciwdziałania aktom terroryzmu są zgodne, że nie wiadomo, kiedy ta walka się skończy i kiedy terroryzm nie będzie już stanowił zagrożenia.
I. Trudności ze zdefiniowaniem pojęcia ?terroryzm?. Bardzo złożoną kwestią jest analiza terroryzmu, ukazanie jego wielu powiązań czy interakcji, a także zdefiniowanie samego pojęcia. Pomimo tego, że istnieje obecnie bardzo wiele rozmaitych definicji pojęcia ?terroryzm?, to jednak społeczność międzynarodowa jak dotąd nie wypracowała jednej, powszechnie uznawanej na całym świecie definicji tego pojęcia. Niewiele jest określeń, które wzbudzają tak ogromne kontrowersje. Klasyfikacja tego pojęcia zależy od tego, kto je definiuje. Terroryści uważają, że są bojownikami walczącymi o wolność i występującymi przeciwko uciskowi tyranii. Patrząc z tej perspektywy, ich działania są zawsze usprawiedliwione i słuszne, ponieważ zależą od poczynań przeciwnika. A ponieważ przeciwnik ten stosuje takie metody działania, jak przemoc, ucisk, a nawet mordy, może zostać pokonany za pomocą metod, które on sam stosuje. Inaczej patrzą na terrorystów ich przeciwnicy- sądzą oni, iż są mordercami, którzy podejmują działania z pobudek, które są nie do wyobrażenia. Uważają oni, że terroryści używają bezsensownie przemocy, i na dodatek przemoc przez nich stosowana jest nadmierna w stosunku do motywów, którymi się kierują.
Dużą trudnością jest odróżnienie terroryzmu od zjawisk, które są wobec niego w pewien sposób mniej lub bardziej pokrewne, na przykład wojna partyzancka, terror, walka narodowowyzwoleńcza, wojna niepodległościowa, separatyzm czy irredenta. Poprzez definicję pojęcia ?terroryzm? bardzo często możemy określić szereg różnych postaw oraz zachowań, zaczynając od działań mających charakter anarchistyczny czy też rewolucyjny, a kończąc na czynach o charakterze kryminalnym. Należy przede wszystkim odróżnić pojęcia ?terror? i ?terroryzm?- tak więc ?terror? to metody przemocy stosowane przez władze państw wobec własnego narodu, jego obywateli lub grup obywateli (jest to tzw. przemoc z góry), zaś ?terroryzm? to metody przemocy stosowane przez grupy społeczne wobec władz państwowych jakiegoś kraju (jest to tzw. przemoc z dołu). W dzisiejszych czasach w powszechnej mowie obu tych pojęć używa się zamiennie, traktuje się je jak synonimy. Często mówi się na przykład o atakach terroru, strukturach terroru lub też grupach terroru, lecz tak naprawdę chodzi o terroryzm. Dlatego rozróżnienie takie nie ma wielkiego znaczenia w nauce i literaturze.
Najbardziej rozpoznawalny „symbol” terroryzmu- zamach z 11 września 2001 r. w USA/ Źródło: Wikimedia Commons
Jednym z czynników, który uniemożliwia wypracowanie przez państwa jednej i powszechnie uznawanej definicji pojęcia ?terroryzm? jest fakt, iż poszczególne państwa wykorzystują brak takowej definicji w celu realizacji swoich interesów, zarówno zagranicznych, jak i wewnętrznych. Państwo może w trojaki sposób wykorzystywać terroryzm dla realizacji swoich interesów. Po pierwsze, władze danego państwa mogą same organizować akcje i zamachy terrorystyczne- jest to tzw. terroryzm państwowy. Po drugie, władze danego państwa mogą aktywnie wspierać wybrane grupy terrorystyczne- jest to tzw. terroryzm wspierany przez państwo. I w końcu, po trzecie, władze danego państwa pozwalają na to, aby na terytorium ich państwa przygotowywano i przeprowadzano akcje o charakterze terrorystycznym- jest to tzw. terroryzm tolerowany przez państwo. Państwa, które angażują się w popieranie terroryzmu w jakikolwiek sposób, zawsze mają do tego motywację na podłożu politycznym.
Istotną przyczyną utrudniającą zdefiniowanie pojęcia ?terroryzm? jest fakt, iż w obrębie jednego państwa funkcjonuje wiele pojęć tego zjawiska. Sytuacja jest bardzo skomplikowana w przypadkach, gdy poszczególne instytucje państwowe i agendy rządowe posługują się wieloma różnymi, wypracowanymi przez siebie definicjami tego zjawiska. Dobrym przykładem takiego stanu rzeczy są Stany Zjednoczone- administracja tego kraju nie wypracowała jednej, powszechnie akceptowanej w kraju definicji zjawiska, lecz ?terroryzm? jest różnorodnie definiowany przez poszczególne agencje administracji USA. Wypracowanie uniwersalnej definicji ?terroryzmu? sprawia ogromne problemy ze względu na fakt, iż scenariusze ataków, metody i środki działań są bardzo rozmaite i różnorodne, jednym słowem- jest ich bardzo wiele. Obecnie, przy klasycznej odmianie terroryzmu o charakterze etniczno- narodowościowym, mamy również do czynienia z rosnącymi na sile atakami terrorystycznymi mającymi podłoże światopoglądowe i religijne. Poza tym, pojawiły się nowe formy ataków- mamy do czynienia nie tylko z wybuchami bomb lub zamachami z użyciem broni palnej, lecz także z użyciem broni masowego rażenia (BMR), przede wszystkim broni biologicznej i chemicznej. Co więcej, wzrasta zagrożenie ataku na ważne sieci komputerowe- jest to tzw. cyberterroryzm. Istnieje kilka powodów, dla których należy wypracować jedną, uniwersalną definicję pojęcia ?terroryzm?. Po pierwsze, ułatwiłoby to stworzenie efektywnych strategii zwalczania problemu przez pojedyncze państwa oraz na forum organizacji międzynarodowych. Po drugie, wypracowanie jednej definicji pomogłoby jednoznacznie określić, które ugrupowanie ma charakter terrorystyczny, a które nie. Po trzecie zaś, ułatwiłoby to usystematyzowanie wiedzy na temat zjawiska- jednoznaczne określenie form, metod i środków działań wpłynęłoby na stworzenie opracowań poświęconych w klarowny sposób problematyce terroryzmu.
II. Wybrane definicje pojęcia ?terroryzm?. Jednoznaczne wskazanie, czym jest terroryzm, jest bardzo trudne. Jest to pojęcie, które sprytnie zakradło się do naszej codzienności i stało się powszechnie używane. Wiedza ludzi na temat tego zjawiska jest niewielka- ogranicza się do niejasnego zdefiniowania pojęcia, co w rzeczywistości prowadzi do stwierdzenia faktu jego istnienia. Pojęcie ?terroryzm? ma swoją genezę w łacińskich słowach ?terror?, które oznacza straszną wieść, oraz ?terrere?, które oznacza przerażać. Również językoznawcy zwracają uwagę na sanskryckie słowo ?tras? oznaczające drżenie, jednakże obecnie upowszechniło się łacińskie źródło tego pojęcia. Trzeba mieć świadomość, że istnieje bardzo wiele definicji pojęć ?terror? i ?terroryzm?, bo około stu, a niektórzy autorzy podają nawet informację o istnieniu aż dwustu definicji. Zdecydowałem się przytoczyć niektóre z nich.
Definicja terroryzmu w Wielkiej Encyklopedii PWN: ?Różnie umotywowane, najczęściej ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup, podejmowane z naruszeniem istniejącego prawa w celu wymuszenia od władz państwowych i społeczeństwa określonych zachowań i świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych; działania te są realizowane z całą bezwzględnością, za pomocą różnych środków (nacisk psychiczny, przemoc fizyczna, użycie broni i ładunków wybuchowych), w warunkach specjalnie nadanego im rozgłosu i celowo wytworzonego w społeczeństwie lęku?.
Definicja terroryzmu wg. badaczy Akademii Obrony Narodowej: ?Forma przemocy polegająca na przemyślnej akcji wymuszenia bądź zastraszenia rządów lub określonych grup społecznych w celach politycznych, ekonomicznych i innych?.
Według Kofiego Ammana, byłego Sekretarza Generalnego ONZ, terroryzm to ?każde działanie zmierzające do spowodowania śmierci lub poważnej szkody cielesnej u osób cywilnych lub niebiorących udziału w walce zbrojnej, którego celem jest zastraszenie ludności albo zmuszenie rządu lub międzynarodowej organizacji do wykonania lub odstąpienia od wykonania określonych czynności?.
Definicja CIA brzmi następująco: ?Terroryzm to groźba użycia przemocy albo jej użycie dla celów politycznych przez jednostki lub grupy, niezależnie czy działają one na rzecz czy też w opozycji do ustanowionej władzy państwowej, w sytuacji, gdy powyższe działania mają przerazić bądź zastraszyć więcej osób niż tylko bezpośrednie ofiary?.
Definicja FBI: ?Terroryzm to bezprawne użycie siły lub przemocy wobec osób lub mienia, aby zastraszyć lub wywrzeć przymus na rząd, ludność cywilną albo części wyżej wymienionych, co zmierza do promocji celów politycznych lub społecznych?.
Definicja terroryzmu we Francji brzmi następująco: ?rozmyślne działanie mające na celu, poprzez zastraszenie lub przemoc, obalenie instytucji demokratycznych bądź przejęcie kontroli nad częścią terytorium narodowego, podlegającego władzy państwowej?.
Unia Europejska w reakcji na zamachy z 11 września 2001 roku zaprezentowała definicję pojęcia działania terrorystycznego: ?Wszelkie celowe akty popełniane przez pojedyncze osoby lub organizacje przeciw jednemu lub kilku państwom, ich instytucjom lub ludności, w celu zastraszenia oraz poważnego osłabienia lub zniszczenia struktury politycznej, gospodarczej i społecznej kraju?.
Analizując obecnie funkcjonujące pojęcia zjawiska terroryzmu zauważa się, że występują w nich pewne stałe elementy. Biorąc pod uwagę wyniki badań, którym poddano ponad sto definicji, wyróżniono dwadzieścia dwa elementy stałe, które w nich występują. Najczęściej występującymi są: 1. stosowanie przemocy i siły- 83,5% występowania; 2. aspekt polityczny czynu- 65% występowania; 3. wywołanie strachu i terroru- 51% występowania; 4. groźba jako element zastraszenia- 47% występowania; 5. skutki i reakcje psychologiczne- 41,5% występowania. Rzadziej w definicjach terroryzmu pojawiają się takie elementy, jak m.in.: celowa, planowana, systematyczna akcja; metody zamachów, strategia i taktyka działania; wymuszenie, zniewalanie, powodowanie uległości; dążenie do osiągnięcia rozgłosu, reklamy; zastraszanie swoimi działaniami; demonstracja siły przed innymi; nieobliczalność, nieprzewidywalność, niespodziewany atak.
W celu odróżnienia aktów terrorystycznych od innych form przestępstw, a także terrorystów od przestępców o innym charakterze, Bruce Hoffman podaje kilka cech charakterystycznych dla omawianego zjawiska: – jeżeli chodzi o motywacje i cele, to terroryzm jest nieodłączny politycznie; – jest tak zaplanowany, aby skutki psychologiczne działań terrorystycznych wykraczały daleko poza wybrany cel czy ofiarę; – jest stosowany przez ugrupowania o zidentyfikowanej hierarchii przywódczej lub ugrupowania konspiracyjne, których członków nie da się rozpoznać na pierwszy rzut oka (gdyż, na przykład, nie noszą mundurów); – stosuje przemoc oraz grozi jej zastosowaniem.
Eksperci zajmujący się tematyką terroryzmu przyznają rację, że jest to pojęcie niezwykle trudne do jednoznacznego, zadowalającego wszystkich zdefiniowania. Dlatego też uznali, że nie należy poszukiwać właśnie jednej, uniwersalnej definicji, lecz należy przyjrzeć się temu zjawisku przez pryzmat kilku kluczowych elementów: – posługiwanie się metodami przemocy, które są nielegalne i pozbawione legitymizacji; – racjonalność działań- działania terrorystów nie są podejmowane nagle, bez wcześniejszego przygotowania; – działanie zgodnie z jakimiś motywami, na przykład ideologicznymi czy religijno- fundamentalistycznymi; – celem ataku zawsze jest wywarcie presji na rząd danego państwa lub jego społeczeństwo, aby zmienić ich postawy wobec pewnych kwestii, które interesują terrorystów.
III. Medialność terroryzmu. Media w dzisiejszych czasach pełnią funkcje dostarczyciela informacji, rozrywki oraz edukacyjną. Pełnią również funkcję tzw. ?czwartej władzy?, która polega na obserwacji życia politycznego i informowaniu o wydarzeniach z tej sfery. Terroryści, aby realizować swoje cele, potrzebują rozgłosu w mediach. Zdobywają go już poprzez fakt, że media informują publicznie o zamachach terrorystycznych lub postulatach terrorystów. Definicje pojęcia ?terroryzm? zawierają w sobie takie elementy, jak rozgłos, reklama i zastraszenie poprzez przemoc. Terroryści dążą do skierowania postulatów użycia przemocy, za pośrednictwem mediów, do niewinnych ofiar, przez co zastraszają społeczeństwo. A więc można powiedzieć, że akt terrorystyczny ma dwa cele: zabicie jak największej liczby ludzi oraz wywołanie poprzez to efektu psychologicznego w postaci zastraszenia społecznego. Między terroryzmem i mediami utworzyła się symbioza- dziennikarze szukają tematów sensacyjnych, które gwarantują większą oglądalność i duże wpływy pieniężne, zaś terroryści jakby ?podsuwają? im te tematy poprzez głoszenie postulatów wobec polityków, gróźb zastraszenia oraz same zamachy. Atak terrorystyczny z 11 września 2001 roku w Stanach Zjednoczonych, ze względu na swoją skalę i ogrom sprawił, że temat fundamentalistów islamskich był w mediach szeroko poruszany i dyskutowany, m.in. omawiano ich żądania. Sam Osama bin Laden stał się najbardziej znaną postacią na świecie, zaś radykalni islamiści postrzegali go jako pewien symbol walki z Zachodem.
IV. Zarys rozwoju terroryzmu na świecie- od starożytności do narodzenia terroryzmu międzynarodowego. Za pierwszego terrorystę w dziejach ludzkości uznaje się Herostratesa z Efezu. To właśnie on w 356 roku p.n.e. dokonał aktu podpalenia świątyni Artemidy w mieście Efez. Zniszczył on tym samym budowlę, którą starożytni Grecy uważali za jeden z cudów ówczesnego świata. Herostrates został skazany na śmierć w męczarniach, natomiast wypowiadanie jego imienia było surowo zakazane. Herostrates poprzez swój czyn wpisał się na stałe we współczesnej psychologii pod pojęciem ?kompleksu Herostratesa?, który oznacza chęć uczynienia wszystkiego, co może przynieść sławę, i tym samym dowartościować daną, sfrustrowaną jednostkę.
Historycznie najstarszą, udokumentowaną grupą terrorystyczną byli Sykariusze- działali oni na terytorium Palestyny w I wieku naszej ery. Sykariusze, żydowska sekta religijna, walczyli o niezależność terytoriów dzisiejszej Palestyny. Swoje postępowanie motywowali oni ideologią o charakterze polityczno- religijnym. Ich wrogami byli Rzymianie. Walka Sykariuszy była uważana za pozbawioną sensu, a to wynikło z faktu zdecydowanej przewagi sił Rzymian oraz poparcia dla ich działań w Palestynie, mianowicie ludność żydowska cieszyła się wieloma przywilejami. Sykariusze przy pomocy krótkich mieczy mordowali przeciwników politycznych, poza tym także podpalali budynki publiczne oraz utrudniali dostawy wody do Jerozolimy. Działalność tej grupy terrorystycznej sprawiła, że mieszkańcy Jerozolimy czuli się zagrożeni.
Pod koniec XI wieku, na obszarze Bliskiego Wschodu, pojawiła się grupa szyickich izmailitów, powszechnie znanych pod nazwą ?asasyni?. Nazwa ta wywodzi się od słowa ?haszszaszini?, co dokładnie oznacza wojownika palącego haszysz. Asasyni byli tak posłuszni i fanatyczni, że gotowi byli zginąć na rozkaz swojego władcy. Ich jednym z ważniejszych celów była walka z krzyżowcami, którzy w tamtym okresie najeżdżali ziemie arabskie. Asasyni uważali się za wysłanników Boga, a morderstwa przez nich dokonywane były aktami religijnymi. W walce używali tylko i wyłącznie sztyletów, co stanowiło ich rytuał.
W XIII wieku, dokładniej w jego pierwszej połowie, Mongołowie utworzyli państwo o charakterze militarnym, a dokonali tego poprzez liczne podboje ogromnych połaci terenów oraz stosowanie na wielką skalę terroru. Najazdy Mongołów, poprzez utrzymywanie w poddaństwie ziem ruskich, wpłynęły na kształt rosyjskiej kultury politycznej. W drugiej połowie XVI wieku car Iwan Groźny wprowadził skrajny terror poprzez wydzielenie z ziem rosyjskich obszarów, które były poddane oddziałom siepaczy- ziemie te nazywano opryczniną. Na tych terenach zbrojne oddziały jeździeckie dokonywały aktów mordu, gwałtów, podpaleń, grabieży oraz zsyłek bojarów, czyli rosyjskiej szlachty. Wskutek polityki Iwana Groźnego związanej z ustanowieniem oprycznin pozycja bojarów osłabiła się- był to początek niekwestionowanej władzy carów w Rosji.
Zjawisko terroryzmu rozpowszechniło się od czasów Rewolucji Francuskiej. W tamtym niespokojnym okresie terroryzm był sposobem na zaprowadzenie ?porządku?. Uważany był za coś normalnego w czasie rewolucji. Jego celem było zaprowadzenie, a następnie utrwalenie nowego ładu w społeczeństwie, a także zastraszanie lub nawet eliminacja niewygodnych dla nowej władzy jednostek. Przywódca rewolucjonistów Maksymilian Robespierre uważał, że terror jest potrzebny w okresie rewolucji, aby w późniejszym czasie mogła rozwijać się demokracja. Historycy szacują, że liczba ofiar tego okresu rewolucji, tzw. okresu wielkiego terroru, wynosi około 40 tysięcy ludzi, zaś około 300 tysięcy ludzi zostało poddanych represjom i byli oni przetrzymywani w więzieniach. Terror ten charakteryzował się także wykonywaniem egzekucji bez nakazów sądowych.
Od zakończenia rewolucji we Francji mówi się o początkach terroryzmu w społeczeństwie industrialnym. Wpływ na to miała urbanizacja oraz postępujący wzrost pozycji opinii publicznej. Pojawiło się wiele różnych stowarzyszeń, wiele z nich było tajnych, i zajmowały się one organizacją spisków politycznych. Działały one na rzecz niepodległości ich państwa. Takie działania miały miejsce przede wszystkim w Niemczech, we Francji, we Włoszech, w Serbii oraz w Irlandii. Również duże zmiany zachodzące na tle ekonomicznym i społecznym, będące efektem rewolucji przemysłowej, korzystnie wpłynęły na rodzenie się różnych ideologii, na przykład marksizm- leninizm. Na gruncie krytyki kapitalizmu w XIX wieku wyrósł nurt terroryzmu, który w bardzo dużej części funkcjonuje do dziś. Stworzył go najprawdopodobniej Carlo Pisacane- włoski republikanin i ekstremista. Uważał on, że przemoc jest potrzebna w dwóch celach- aby sprawa, dla której stosuje się przemoc, stała się popularna, oraz po to, by doprowadzić do skupienia ludzi wokół rewolucji. Ważnym elementem w rozwoju terroryzmu o charakterze technicznym było wynalezienie dynamitu- wywołał on fascynację wśród ówczesnych wywrotowców. Dynamit sprawił, że dokonanie zamachu stało się łatwiejsze, ponieważ rzucenie bomby było prostsze niż zabicie ofiary nożem lub poprzez uduszenie jej, jak postępowano dotychczas.
W latach około 1875-1914 terroryzm przechodził głęboką transformację- w miejsce nurtu republikańskiego pojawił się nowy, anarchistyczny, co spowodowało, że terroryzm stał się głównym ośrodkiem walki z instytucjami państwowymi. Wiele ataków o charakterze terrorystycznym miało miejsce w Europie pod koniec XIX wieku m.in. we Włoszech i w Hiszpanii. Ofiarami zamachów były głowy państw między innymi: prezydent Francji L. Carnot, cesarz Niemiec Wilhelm I, prezydent USA McKinley, król Włoch Humbert I oraz austryjacka cesarzowa Elżbieta. W Rosji anarchizm także odnotował sukces- organizacja o nazwie ?Narodna Wola? w 1881 roku przeprowadziła udany zamach na cara Aleksandra II. Czasami też dochodziło do ataków terrorystycznych na masową skalę, na przykład poprzez podrzucanie bomb w bogatszych dzielnicach Paryża.
Początek XX wieku to okres pojawienia się terroryzmu nacjonalistycznego. Terroryzm o charakterze separatystycznym pojawił się w Europie przede wszystkim na Bałkanach i w Irlandii Północnej, ale również we wschodniej Turcji (ruch Ormian). Serbska organizacja o nazwie Młoda Bośnia dnia 28 czerwca 1914 roku zamordowała w Sarajewie Franciszka Ferdynanda- habsburskiego arcyksięcia, i była to jej jedna z najsławniejszych akcji. Zamachu dokonał Gawriło Princip. Wydarzenie to nabrało szczególnego znaczenia w dziejach świata, gdyż stało się pretekstem do rozpoczęcia I wojny światowej. Z tego powodu wydarzenie to jest opisywane w podręcznikach historii.
Lata międzywojenne 1918-1939 to okres funkcjonowania faszystowskich bojówek o charakterze terrorystycznym na terytorium Niemiec, Włoch, Hiszpanii oraz Rumunii- tam władze faszystowskie stosowały terror wewnątrz swojego państwa. W czasie II wojny światowej metody terrorystyczne przejęły oddziały partyzanckie i ruchy oporu. Organizacje terrorystyczne o zasięgu regionalnym zaprzestały swojej działalności- wynikało to z faktu toczącej się wojny, podczas której zamachowcom było trudniej zwrócić na siebie uwagę opinii publicznej.
Bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej słowo ?terroryzm? na nowo kojarzyło się z rewolucjami. Stało się tak na skutek buntów wybuchających na tle nacjonalistycznym i antykolonialnym na terenach Afryki, Azji oraz Bliskiego Wschodu. Bunty te miały miejsce pod koniec lat 40. oraz w latach 50. XX stulecia. Organizacje walczące o uniezależnienie się od panowania Europejczyków stosowały metody terrorystyczne w walce przeciwko władzom kolonialnym. Lata 60. to narodziny terroryzmu w Palestynie, gdzie walczące ze sobą strony, Arabowie i Żydzi, uciekali się w swoich działaniach do metod terroru, między innymi mordowali oni ludność oraz pacyfikowali wioski. W międzyczasie powstawały organizacje terrorystyczne po obu stronach konfliktu. Do przyszłej armii Izraela rekrutowali się członkowie organizacji terrorystycznych. Z czasem, w latach 70. terroryzm w Palestynie przybrał formę terroryzmu o charakterze międzynarodowym- jego zasięgiem objął cały świat. 1968 rok uważa się za datę narodzin terroryzmu międzynarodowego- wtedy to Palestyńczycy porwali izraelski samolot pasażerski w Rzymie. Akcją palestyńskich terrorystów, która spowodowała ogromny rozgłos sprawy palestyńskiej w mediach, było uprowadzenie izraelskich sportowców podczas letniej olimpiady w Monachium dnia 5 września 1972 roku. W wyniku tego wydarzenia zginęło łącznie jedenastu sportowców reprezentacji Izraela, jeden policjant i pięciu terrorystów.
V. Zamachy z 11 września 2001 r. jako punkt kulminacyjny w zmianie postrzegania terroryzmu. Działania terrorystów na czele z Osamą bin Ladenem jeszcze przed 11 września 2001 roku zwiastowały zamach na wielką skalę. Po pierwsze, w kwietniu 1998 roku przed ambasadami Stanów Zjednoczonych w Kenii i w Tanzanii doszło do wybuchu bomb- dokonali tego terroryści- samobójcy z organizacji Al-Kaida. W wyniku eksplozji zginęło około 300 osób, zaś około 5 tysięcy zostało rannych. W odwecie, prezydent USA Bill Clinton rozkazał wystrzelenie taktycznych pocisków manewrujących typu Tomahawk na obozy treningowe terrorystów w Afganistanie- pociski te jednak nie dosięgły samego bin Ladena, który zdążył zbiec. Po drugie, dnia 12 października 2000 roku islamscy samobójcy dokonali zamachu na amerykański niszczyciel USS Cole zakotwiczony w porcie w Adenie. W wyniku tego wydarzenia zginęło 17 marynarzy, zaś liczba rannych wyniosła 39. Te dwa zamachy pokazały, że taktyka Al- Kaidy zakłada szczegółowe i długotrwałe planowanie ataków, brak pośpiechu w realizacji planów oraz spowodowanie jak największych strat w ludziach.
Zamach z 11 września 2001 roku był bardzo precyzyjny. Była godzina 8.46, kiedy skończył się normalny dzień w Nowym Jorku. O tej godzinie samolot American Airlines, model Boeing 767- 200, odbywający lot numer 11, uderzył w północną wieżę World Trade Center z prędkością około 750 km/h. Na pokładzie znajdowało się wówczas 92 pasażerów. W zbiornikach było 10 tysięcy galonów paliwa. Niedługo po tym zdarzeniu, bo już o 9.02, kolejny samolot uderzył w wieżę World Trade Center, tym razem południową. Był to także Boeing 767-200, samolot linii United Airlines, lot 175. W momencie uderzenia w wieżę leciał z prędkością około 940 km/h. Na pokładzie samolotu znajdowało się 75 pasażerów, zaś w zbiornikach 10 tysięcy galonów paliwa.
Kolejny cios w Amerykę został zadany o godzinie 9.40- wtedy to Boeing 757, samolot linii American Airlines, lot 77, uderzył w budynek Pentagonu. Na pokładzie samolotu znajdowały się 64 osoby- wszyscy zginęli. Kolejnymi ofiarami w liczbie 125 osób byli pracownikami Pentagonu. Wskutek uderzenia samolotu zachodnia część budynku stanęła w płomieniach, część zaś zawaliła się. Początkowo media donosiły o eksplozji w pobliżu Białego Domu, lecz wiadomości te zostały szybko zdementowane.
Widok na płonące wieże WTC podczas zamachów 9/11 / Źródło: Wikimedia Commons
O 10.28 obie wieże World Trade Center zawaliły się w odstępie około 20 minut w wyniku uderzeń samolotów, a następnie wskutek wybuchu pożarów wywołanych w budowlach poprzez niemal pełne zbiorniki paliwa znajdujące się w samolotach. Terroryści wykorzystali samoloty z pełnymi zbiornikami paliwa jako ogromne bomby.
Na tym jednak nie miało się skończyć. Terroryści o godzinie 9.28 uprowadzili znajdujący się już w powietrzu samolot Boeing 757 linii American Airlines odbywający lot numer 93 z Newark do San Francisco. Kilka minut wcześniej wszyscy pasażerowie i załoga samolotu w liczbie łącznie 44 osób została poinformowana o uderzeniach 2-óch samolotów w wieże Centrum Światowego Handlu i ostrzeżona na wypadek uprowadzenia maszyny. Kiedy terroryści uprowadzili samolot, zamordowali kilku pasażerów, a następnie wdarli się do kokpitu maszyny zabijając pilotów. Po przejęciu sterów zmienili kierunek lotu na Waszyngton. Pasażerowie samolotu, widząc realne zagrożenie, wdarli się do kokpitu maszyny, gdzie dokonali ataku na terrorystów. Maszyna o godzinie 10.13 rozbiła się na bezludnym obszarze, w miejscowości Shanksville w stanie Pensylwania. Wszystkie osoby znajdujące się w samolocie poniosły śmierć na miejscu. O niepowodzeniu akcji terrorystów w samolocie numer 93, którego celem był Biały Dom, zdecydowało jego 40- minutowe opóźnienie wylotu. Tak więc był to wynik nieszczęśliwych okoliczności, a nie złego planowania całej operacji terrorystycznej.
Cztery samoloty pasażerskie zostały uprowadzone przez 19 terrorystów. Trzy z nich uderzyły we wcześniej wyznaczony cel, tylko jeden nie doleciał do swojego celu. Łącznie, wskutek zamachów, nie licząc terrorystów, śmierć poniosło 2973 osoby, a 26 osób uznaje się za zaginionych. Wszystkie osoby znajdujące się w uprowadzonych samolotach pasażerskich poniosły śmierć na miejscu. Najwięcej ofiar było wśród osób znajdujących się w budynkach World Trade Center i jego okolicach- ich łączna liczba wynosi 2602 osoby. Duże straty poniosły służby ratunkowe w Nowym Jorku- łącznie zginęło około 300 funkcjonariuszy policji, straży miejskiej i straży pożarnej. Zamach terrorystyczny z 11 września 2001 roku pociągnął za sobą ogromne straty materialne i straty w ludziach. Dotychczas żaden tego typu akt w historii świata nie spowodował większych strat.
To nie był pierwszy zamach na World Trade Center. Wcześniej, przed 2001 rokiem, dnia 26 lutego 1993 roku islamscy terroryści przygotowali ogromną eksplozję w podziemnym garażu zarezerwowanym dla samochodów Secret Service. Jak wykazały później ekspertyzy, w celu wywołania eksplozji użyto ładunków wybuchowych. Wybuch był bardzo silny, spowodował uszkodzenie budynku w dolnych kondygnacjach, spowodował długotrwałe pożary samochodów znajdujących się na parkingu, zginęło łącznie 6 osób, a około 1000 zostało rannych. Terroryści już w 1993 roku chcieli dokonać tego, czego dokonali w 2001 roku. Nie udało im się to ze względu na złe umieszczenie bomb. Za finansowanie akcji odpowiadała Al-Kaida. Pierwszy zamach na World Trade Center, patrząc przez pryzmat wydarzeń z 11 września 2001 roku, niósł wnioski, że terroryści będą atakować siły gospodarcze danego państwa znajdujące się w wielkich metropoliach społeczeństw cywilizacji zachodniej.
W listopadzie 2002 roku Osama bin Laden wygłosił słowa przedstawiające niejako motywacje Al- Kaidy do ataku z 11 września: ?Wieże są potęgą ekonomiczną, a nie szkółką dla dzieci. Ci, którzy się w niej znajdowali, popierali największą potęgę ekonomiczną na świecie. Muszą oni [Amerykanie] przewartościować swoje księgi. Jeśli oni będą zabijać nasze kobiety i nasz niewinny naród, my także będziemy zabijać ich kobiety i ich niewinnych ludzi. Nie cały terroryzm jest przeklęty; część jego jest błogosławiona. Ameryka i Izrael wciąż stosują swój przeklęty terroryzm. My stosujemy dobry terroryzm, który powstrzymuje ich przed zabijaniem naszych dzieci w Palestynie i w innych miejscach?. Jednakże już wcześniej, bo w 1998 roku, przywódca Al- Kaidy w wywiadzie dla Jonha Millera wypowiadał się o Stanach Zjednoczonych krytycznie i niejako ostrzegał władze tego kraju przed atakami: ?Po drugiej wojnie światowej Amerykanie stali się jeszcze bardziej niesprawiedliwymi i jeszcze większymi ciemiężycielami narodów, w szczególności muzułmanów? To Amerykanie rozpoczęli i należy ich za to ukarać, stosując zasadę wzajemności, szczególnie gdy w grę wchodzą kobiety i dzieci. Na przestrzeni historii Ameryka nie nauczyła się dostrzegać różnicy pomiędzy żołnierzami i cywilami oraz pomiędzy mężczyznami i kobietami, albo dorosłymi i dziećmi. Ci, którzy zrzucili bomby atomowe [?] przeciwko Nagasaki i Hiroszimie, byli Amerykanami. Czy bomby potrafią odróżnić żołnierza od kobiety albo od niemowlaka czy od dziecka??- pyta retorycznie, po czym kontynuuje swoją wypowiedź: ?Ameryka nie wyznaje religii, która potrafiłaby powstrzymać ją od eksterminacji całych narodów. Wasza postawa wobec muzułmanów jest nikczemna i godna pogardy. Ameryka nie ma wstydu? Wierzymy, że w dzisiejszym świecie największymi złodziejami i najgorszymi terrorystami są Amerykanie. Nic, poza właściwym odwetem, nie jest zdolne nas powstrzymać. A my nie musimy odróżniać żołnierzy od cywilów. Jeśli o nas chodzi, oni wszyscy są celami i tak właśnie mówi fatwa?.
W listopadzie 2002 roku Osama bin Laden wygłosił słowa przedstawiające niejako motywacje Al- Kaidy do ataku z 11 września: ?Wieże są potęgą ekonomiczną, a nie szkółką dla dzieci. Ci, którzy się w niej znajdowali, popierali największą potęgę ekonomiczną na świecie. Muszą oni [Amerykanie] przewartościować swoje księgi. Jeśli oni będą zabijać nasze kobiety i nasz niewinny naród, my także będziemy zabijać ich kobiety i ich niewinnych ludzi. Nie cały terroryzm jest przeklęty; część jego jest błogosławiona. Ameryka i Izrael wciąż stosują swój przeklęty terroryzm. My stosujemy dobry terroryzm, który powstrzymuje ich przed zabijaniem naszych dzieci w Palestynie i w innych miejscach?.
Jednakże już wcześniej, bo w 1998 roku, przywódca Al- Kaidy w wywiadzie dla Jonha Millera wypowiadał się o Stanach Zjednoczonych krytycznie i niejako ostrzegał władze tego kraju przed atakami: ?Po drugiej wojnie światowej Amerykanie stali się jeszcze bardziej niesprawiedliwymi i jeszcze większymi ciemiężycielami narodów, w szczególności muzułmanów? To Amerykanie rozpoczęli i należy ich za to ukarać, stosując zasadę wzajemności, szczególnie gdy w grę wchodzą kobiety i dzieci. Na przestrzeni historii Ameryka nie nauczyła się dostrzegać różnicy pomiędzy żołnierzami i cywilami oraz pomiędzy mężczyznami i kobietami, albo dorosłymi i dziećmi. Ci, którzy zrzucili bomby atomowe [?] przeciwko Nagasaki i Hiroszimie, byli Amerykanami. Czy bomby potrafią odróżnić żołnierza od kobiety albo od niemowlaka czy od dziecka??- pyta retorycznie, po czym kontynuuje swoją wypowiedź: ?Ameryka nie wyznaje religii, która potrafiłaby powstrzymać ją od eksterminacji całych narodów. Wasza postawa wobec muzułmanów jest nikczemna i godna pogardy. Ameryka nie ma wstydu? Wierzymy, że w dzisiejszym świecie największymi złodziejami i najgorszymi terrorystami są Amerykanie. Nic, poza właściwym odwetem, nie jest zdolne nas powstrzymać. A my nie musimy odróżniać żołnierzy od cywilów. Jeśli o nas chodzi, oni wszyscy są celami i tak właśnie mówi fatwa?.
Zamach terrorystyczny z 11 września 2001 roku wywołał kilka istotnych zmian w skali globalnej. Profesor Jacek Kurczewski uważa, że ?takie nagłe wydarzenie może być niezwykle traumatyczne, a jeśli dodatkowo wojna z terroryzmem będzie nadal prowadzona, może to być początkiem pewnej trwałej zmiany w mentalności ludzi?. Profesor Janusz Czapiński dodaje: ?Myślę, że nastąpi eskalacja, przesunięcie granic strachu społecznego. To, co się stało w Ameryce, będzie swoistym, ekstremalnym punktem odniesienia. Przyszłe katastrofy, jeśli pochłoną mniejszą liczbę ofiar, nie zrobią na nas takiego wrażenia?. Jednakże zauważa on także, że niektórzy ludzie mogą stać się aż nadto wrażliwi na takie wydarzenia: ?Po wrześniowych zamachach terrorystycznych, które odebrały poczucie bezpieczeństwa, każdy następny atak jest w stanie wywołać histerię u całych grup społecznych?. Autor artykułu zaznacza także, że relacje między chrześcijanami i muzułmanami pogorszą się- zapanuje wzrost nietolerancji oraz pojawią się uprzedzenia etniczne. Jedni i drudzy będą nawzajem się obserwować, co nie będzie oznaczało wzajemnego zrozumienia. Profesor Kurczewski mówi również o utraconym poczuciu bezpieczeństwa: ?Zmiany sposobu bycia mogą się wydawać drobne, ale świadczą o poczuciu zagrożenia towarzyszącego społeczeństwu zachodniemu po zamachach terrorystycznych w USA?. Doktor Krzysztof Karolczak odniósł się do wojny z terroryzmem i jej celów: ?To, co prezydent Bush wykreował jako wojnę z terroryzmem, to tylko wojna z przejawem terroryzmu, a nie ze zjawiskiem. To wojna z Al Kaidą. Trzeba szukać przyczyn, dla których ktoś nagle dochodzi do wniosku, że pokojowymi metodami nie wywalczy swoich praw, więc sięga po skrajne rozwiązania?.
BIBLIOGRAFIA:
1. Borkowski Robert (red.), Konflikty współczesnego świata, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo- Dydaktyczne, Kraków 2001. 2. Dietl Wilhelm, Hirschmann Kai, Tophoven Rolf, Terroryzm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011. 3. Hoffman Bruce, Oblicza terroryzmu, Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, Warszawa 2001. 4. Hołyst Brunon, Terroryzm, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, t. 1, Warszawa 2009. 5. Jałoszyński Kuba, Wiśniewski Bernard (red.), Rola środków masowego przekazu w przeciwdziałaniu terroryzmowi i w walce z nim, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2012. 6. Jałoszyński Kuba, Wiśniewski Bernard (red.), Terroryzm. Diagnoza, zadania administracji publicznej w przeciwdziałaniu zjawisku, Wyższa Szkoła Administracji, Bielsko- Biała 2007. 7. Kosta Raul Andrzej, Terroryzm jako zagrożenie dla bezpieczeństwa cywilizacji zachodniej w XXI wieku, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007. 8. Liedel Krzysztof, Mocek Stanisław (red.), Terroryzm w medialnym obrazie świata, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2010. 9. Medeński Mariusz, Pietrzak Paweł, Polityka bezpieczeństwa Niemiec w świetle terroryzmu międzynarodowego. Ewolucja i perspektywy, Wydawnictwo Adam Marszałek, Warszawa 2003. 10. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2002. 11. Tomczak Maria, Ewolucja terroryzmu. Sprawcy- metody- finanse, Agencja Wydawnicza ?Argi? sc, Poznań 2010. 12. Wielka Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, t. 27, Warszawa 2005. 13. Williams Paul L., Al- Kaida. Międzynarodowy terroryzm, zorganizowana przestępczość i nadciągająca apokalipsa, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2007. 14. ?Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego?, nr 1/2009. 15. Portal Informacyjny TVN 24, www.tvn24.pl. 16. Serwis internetowy Terroryzm!com, www.terroryzm.com. 17. Tańska Joanna, Co się zmieniło po 11 września, Tygodnik ?Przegląd?, www.przeglad-tygodnik.pl. 18. Wikipedia Wolna Encyklopedia, www.wikipedia.org.
