Zwalczanie terroryzmu w Polskiej polityce bezpieczeństwa

Prawie codziennie słyszymy o jakże medialnym zjawisku terroryzmu międzynarodowego. Choć w ciągu ostatnich lat, nie zanotowano poważnego incydentu terrorystycznego, w którym celem byli by obywatele Rzeczypospolitej, to udział Polski w kampanii antyterrorystycznej i doniesienia o rzekomych więzieniach CIA ulokowanych w naszym kraju narażają nas na tego typu zagrożenie. Ponad to ostatnie wydarzenia na Ukrainie i w wielu innych zapalnych regionach świata skłaniają do refleksji na temat działań naszego państwa w zakresie zapobiegania i zwalczania terroryzmu. Po wydarzeniach z 11 września 2001 roku, a następnie w Londynie i Madrycie, zagrożenie terrorystyczne na trwale zakorzeniło się w polityce bezpieczeństwa Rzeczypospolitej. Dlatego też, warto poznać niektóre rozwiązania prawno-organizacyjne i działania w ramach poruszonej problematyki.

Zamachy z 11 września 2001 roku przez wielu uważane są za brutalny początek XXI wieku. Nie zagłębiając się w słuszność tej tezy, należy wyraźnie zaznaczyć, iż wydarzenie to, stanowiło nową jakość. Od tej pory wręcz paradygmatem stało się twierdzenie, że w zglobalizowanym świecie typowe zagrożenia militarne ustępują na rzecz nowym zagrożeniom o charakterze asymetrycznym[1]. Wydarzenie to zwróciło uwagę społeczności międzynarodowej na problem, który wbrew wielu medialnym doniesieniom nie był niczym nowym. Procesy globalne ułatwiły jedynie terrorystom uderzenie w symbole kapitalistycznego zachodu, co stanowiło początek globalnej kampanii antyterrorystycznej w którą zaangażowała się również Polska. W późniejszych zamachach terrorystycznych w Londynie i Madrycie śmierć poniosło również kilku obywateli Rzeczypospolitej.

Rys. 1. Akty o charakterze terrorystycznym na świecie, w których śmierć ponieśli obywatele RP ? po 11 września 2001 r. / Źródło: Narodowy program antyterrorystyczny na lata 2014-2019, MSW, Warszawa 2014, s. 10.

Po tych tragicznych wydarzeniach zwalczanie terroryzmu stało się trwałym elementem polityki bezpieczeństwa Polski, co stanowiło odzwierciedlenie dążeń mających na celu zmniejszanie poczucia niebezpieczeństwa i niepewności związanej z występowaniem zagrożenia terrorystycznego w środowisku międzynarodowym. W tym rozumieniu polityka bezpieczeństwa stanowi celową i zorganizowaną działalność kompetentnych organów państwa, mającą na celu zaspokojenie wszystkich wartości składających się na treść bezpieczeństwa państwa. Jej istotą z kolei jest swoista inżynieria, polegająca na projektowaniu, testowaniu i wdrażaniu systemów zabezpieczeń i procedur ograniczających prawdopodobieństwo występowania zdarzeń niekorzystnych, sposobów ochrony przed ich skutkami, ograniczenie tych skutków, a także badanie mechanizmów procesów wzajemnego oddziaływania zagrożeń, otoczenia cywilizacyjnego środowiska naturalnego[2].

Pomimo upływu czasu, problematyka terroryzmu widoczna jest w narodowych rozwiązaniach prawno[3]-organizacyjnych[4] oraz polityce zagranicznej[5]. Polska zapewne nadal będzie kontynuować politykę aktywnego uczestnictwa w zabiegach mających na celu utrzymanie bezpieczeństwa międzynarodowego i pokoju w skali globalnej oraz regionalnej, podkreślając przy tym zasadę niepodzielności bezpieczeństwa w ramach Paktu Północnoatlantyckiego. Polska podjęła się stabilizacyjnej funkcji a Afganistanie i Iraku oraz bezpośredniej walki z terroryzmem, co wpłynęło na postrzeganie nas jako wiarygodnego sojusznika i partnera na rzecz kreowania pożądanych zmian w środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego. Dzięki temu nasi żołnierze uzyskali bezcenne doświadczenie, a dowódcy mieli okazję sprawdzić swoje umiejętności w praktyce. Wszystko ma jednak swoją cenę. Należy mieć świadomość tego, że aktywna rola naszego kraju w koalicji antyterrorystycznej może narazić nasz kraj na ryzyko aktów przemocy ze strony ugrupowań stosujących metody terrorystyczne[6].

Rys. 2. Polscy komandosi w Afganistanie. / Źródło: polska-zbrojna.pl

Wyrazem zaangażowania Polski w koalicję antyterrorystyczną są zapisy w dokumentach o charakterze strategicznym. Jednym z zasadniczych zagrożeń ujętych w nadal obowiązującej Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 r. jest terroryzm międzynarodowy. Omawianej problematyki dotyczy zwłaszcza art. 34, w którym czytamy, iż Polska musi się liczyć z możliwością działań skierowanych przeciwko niej w związku z udziałem w kampanii antyterrorystycznej. Nie można wykluczyć akcji odwetowych będących konsekwencja prowadzonych przez NATO lub UE operacji stabilizacyjnych i pokojowych. Szczególnym zagrożeniem dla polskich podmiotów, realizujących zadania poza granicami państwa, są działania zbrojne prowadzone przez ugrupowania terrorystyczne na obszarze odpowiedzialności Polskich Kontyngentów Wojskowych[7]. Zjawisko terroryzmu zostało także ujęte w uwarunkowaniach bezpieczeństwa narodowego Polski w art. 19 i art. 21 dokumentu[8].

Oprócz rozwiązań doktrynalnych i zaangażowania w konflikt Afgański, a później Iracki, Polska angażowała się również w inne działania na szczeblu międzynarodowe, ukierunkowane na zwalczanie i zapobieganie terroryzmowi. Wraz z rozpoczęciem nadzoru morskiego w ramach operacji „Active Endeavour? w październiku 2001 roku, Sojusz rozpoczął nowy etap walki z terroryzmem.. W operacje zaangażowane są siły morskie Sojuszu, a ich głównym zadaniem jest wykrywanie obecności terrorystów i zabezpieczenie statków cywilnych przed ich działalnością w rejonie cieśniny Gibraltarskiej. Od kwietnia 2003 roku, NATO systematycznie obserwuje i zatrzymuje podejrzane statki, a w razie oporu dokonuje się abordażu. Od początku operacji siły Sojuszu zabezpieczyły podróż około 79 000 statków, przeszło 100 poddano dokładnej kontroli, a 480 skorzystało z eskorty.

Wyrazem poparcia naszego kraju dla operacji, był udział okrętów Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej:

?          ORP „Bielik” (styczeń ? kwiecień 2005)

?          ORP „Gen. K. Pułaski” (marzec 2006)

?          ORP „Bielik” (październik 2006 ? marzec 2007)

?          ORP „Gen. K. Pułaski” (lipiec ? sierpień 2008)

?          ORP „Kondor” (październik 2008 ? marzec 2009)

?          ORP „Bielik” (listopad 2010 ? luty 2011)

?          ORP „Kontradmirał Xawery Czernicki” (14 marca 2011 ? 18 czerwca 2011)[9].

Udział okrętów Sojuszu na tych wodach, zwiększył znacznie bezpieczeństwo przepływających tam statków i ich załóg, a operacja ta dowiodła, że przedsięwzięcia tego typu są efektywnym narzędziem zarówno w zabezpieczaniu strategicznych obszarów morskich i szlaków handlowych oraz walki z terroryzmem na pełnym morzu. Na uwagę zasługuje również ćwiczenie ?Vigilant Skies?, które odbywa się regularnie co roku w ramach inicjatywy CAI (Cooperative Airspace Initiative) Rady Rosja-NATO. Inicjatywa ta ma celu przeciwdziałania atakom terroru przeprowadzanym przy użyciu samolotów cywilnych. Podczas zeszłorocznego ćwiczenia (2013) jedno z centrów koordynacyjnych CAI utworzono się w Polsce (Warszawa)[10].

Rys. 3. ORP Gen. K. Pułaski (272) ? fregata rakietowa typu Oliver Hazard Perry polskiej Marynarki Wojennej, biorąca udział w operacji ?Active Endeavour? / Źródło: wikipedia.pl

Kolejnym przejawem zaangażowania w walkę z zagrożeniem terrorystycznym było przyjęcie przez Polskę rozwiązań prawnych na szczeblu krajowym i międzynarodowym. Jak dotąd w Polsce nie przyjęto kompleksowych rozwiązań w zakresie zapobiegania i zwalczania zagrożenia terrorystycznego. Zakres regulacji prawnych w tym zakresie ma charakter rozproszony i dotyczy wielu podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo państwa. Obecne wysiłki  ukierunkowane na zwalczanie zagrożenia terrorystycznego w Polsce są rozproszone w kilku resortach, instytucjach i organizacjach. Problematyka ta podejmowana jest zwłaszcza przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wraz z podległymi służbami (Policja, Straż Pożarna, itp…), Agencję Wywiady, Agencje Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Ministerstwo Obrony Narodowej wraz z podległymi strukturami (Służbą Wywiadu Wojskowego, Służbą Kontrwywiadu Wojskowego, Żandarmerią Wojskową), Ministerstwo Finansów i Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

Rys. 4. Struktury i elementy krajowego systemu zwalczania terroryzmu / Źródło: A. Makarski, Centrum Antyterrorystyczne Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Geneza, zasady działania oraz doświadczenia po pierwszym roku funkcjonowania, Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego 2/10 s. 113.

Nasz kraj jest również sygnatariuszem wielu umów, konwencji i porozumień międzynarodowych dotyczących przeciwdziałania zagrożeniu terrorystycznemu. W tym przypadku istotne znaczenie ma przynależność do Unii Europejskiej, Paktu Północnoatlantyckiego, ONZ oraz umowy bilateralne z innymi państwami. Co ciekawe tego typu przedsięwzięcia Polska, jako suwerenne państwo podejmowała już po rozpadzie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Ze względu na swą pozycję państwa granicznego, Polska musiała podjąć próbę budowy swoistego kordonu antyterrorystycznego wokół własnych granic[11]. Niemniej jednak Nowy wymiar kooperacji regionalnej nadano dopiero po wypadkach z 11 września 2001 roku. Za najważniejszą inicjatywę w tej sferze działań należy bez wątpienia uznać konferencję antyterrorystyczną 16 państw regionu Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej z 6 listopada 2001 roku. Dzięki przyjętemu w jej trakcie PLANOWI DZIAŁANIA nawiązano szerszą współpracę o charakterze regionalnym. Obejmowała ona między innymi: stosowanie jednolitych procedur przeciwdziałania terroryzmowi, praniu brudnych pieniędzy, stosowanie jednolitych procedur kontroli celno-paszportowej, zwalczania nielegalnej imigracji.

Tabela nr. 1. Traktaty międzynarodowe w zakresie walki z terroryzmem, których Polska jest stroną / Źródło: P. Mickiewicz, Polska w koalicji antyterrorystycznej ? wnioski dla polityki bezpieczeństwa RP, Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej Rok XLVI Nr 1 (160) 2005.

Tablea nr. 2. Umowy międzynarodowe i międzyresortowe w zakresie walki z terroryzmem, których Polska jest stroną / Źródło: P. Mickiewicz, Polska w koalicji antyterrorystycznej ? wnioski dla polityki bezpieczeństwa RP, Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej Rok XLVI Nr 1 (160) 2005.

Do aktów prawa międzynarodowego, które Polska ratyfikowała w omawianej problematyce zaliczamy miedzy innymi:

• Międzynarodową konwencje o zwalczaniu finansowania terroryzmu, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 9 grudnia 1999 r. Dz.U. z 2004 r., Nr 263, poz. 2620 ? od dnia 10 kwietnia 2002 r. (All) / 26 października 2003 r. (RP);
• Europejską konwencję o zwalczaniu terroryzmu, sporządzona w Strasburgu dnia 27 stycznia 1977 r. Dz.U. z 1996 r., Nr 117, poz. 557 ? od dnia 4 sierpnia 1978 r. (All) / 1 maja 1996 r. (RP);
• Rozporządzenie Rady (WE) nr 2580/2001 z dnia 27 grudnia 2001 r. w sprawie szczególnych środków restrykcyjnych skierowanych przeciwko niektórym osobom i podmiotom mających na celu zwalczanie terroryzmu Dz.U. UE L, Nr 344, poz. 70,z późn. zm. ? od dnia 28 grudnia 2001 r. (UE) / 1 maja 2004 r. (RP).

Z poczynionych rozważań wynika zasadniczy wniosek, iż zagadnienia związane ze zwalczaniem terroryzmu są i zapewne nadal będą trwałym elementem polityki bezpieczeństwa Rzeczypospolitej. Analizując wydarzenia na Ukrainie, czy w innych punktach zapalnych świata, należy stwierdzić, że współcześnie walka z terroryzmem, niezależnie, od tego jak zjawisko to interpretowane jest przez poszczególne podmioty prawa międzynarodowego, będzie stanowić zagrożenie nie tylko konkretnych państw, lecz również dla stabilności całego systemu międzynarodowego. Choć według ekspertów przyjęty model organizacyjno-prawny zapobiegania zagrożeniu terrorystycznemu nie jest zadawalający[12], to należy stwierdzić, iż spełnia podstawowe kryteria, a jego ewolucja powiązana ze strukturami ponadnarodowymi zmierza w pożądanym kierunku.