Zagłada Ormian – historia, która nadal dzieli

?Kto w naszych czasach jeszcze mówi o eksterminacji Ormian?? ? takie pytanie usłyszeli niemieccy generałowie od Adolfa Hitlera na krótko przed agresją Niemiec na Polskę, który w ten sposób uzasadniał rozkaz eksterminacji Polaków. Zbrodnie dokonane przez Turcję Osmańską na narodzie ormiańskim w latach 1915-1917 do dziś budzą kontrowersje, dlatego warto przybliżyć podstawowe fakty.

Na początku XX wieku ziemie ormiańskie podzielone były  między Rosję (część wschodnia) oraz Imperium Osmańskie (część zachodnia). Ormianie zamieszkiwali również w największe miasta tureckie (m.in. Stambuł) Na przełomie XIX i XX wzrosły ich aspiracje narodowe (wspierane przez Rosję). W 1908 władzę w Turcji przejęli nacjonaliści (młodoturcy) zakładający stworzenie państwa jednolitego pod względem narodowościowym, co stawiało Ormian w trudnym położeniu. W trakcie I wojny światowej Turcja i Rosja znalazły się po przeciwnych stronach, Ormianie wsparli to drugie państwo.

Za początek ludobójstwa uznaje się dzień 24 kwietnia 1915, kiedy to w Stambule aresztowano i zabito 2000 przedstawicieli ormiańskiej inteligencji. W następnym miesiącu ministerstwo spraw wewnętrznych kierowane przez Talaata Paszę podjęło decyzje o deportacji Ormian na odległe terytoria (m.in. na Pustynie Syryjską), tak aby na terytoriach przygranicznych stanowili mniej niż 10% ludności. Podczas deportacji  nazywanych  ?marszami śmierci? ludność ormiańska była często okradana i mordowana, wielu ludzi umierało w drodze z głodu i pragnienia, a ci którzy przeżyli ginęli w obozach koncentracyjnych. Równocześnie 60 tys. ormiańskich żołnierzy służących w armii tureckiej przeniesiono do jednostek roboczych zmuszając ich do ciężkiej pracy, a następnie zabito. Szczególnie okrutnie mordowano ormiańskie duchowieństwo. Masowym mordom towarzyszyło niszczenie świątyń i dziedzictwa historycznego Ormian, a także grabież ich własności.

Miejsca zbrodni i trasy deportacji.

Ludobójstwo pochłonęło 1,5 miliona ofiar, czyli ? ludności ormiańskiej w Turcji. Tysiącom Ormian udało się uniknąć śmierci uciekając do Armenii Wschodniej lub portów morskich, a stamtąd do Europy. Ponadto w tym samym czasie miały miejsce pogromy Greków i chrześcijańskich Asyryjczyków również uznawane za ludobójstwo. Przegrana Turcji w I wojnie światowej i traktat z Sevres stworzyły możliwość utworzenia niepodległego państwa ormiańskiego oraz osądzenia winnych zbrodni. To jednak nie nastąpiło. Ziemie ormiańskie zostały ponownie podzielone między Turcję i Rosję. Niepodległa Armenia powstała dopiero po rozpadzie Związku Radzieckiego i obejmuje tylko Armenię Wschodnią. Historyczne ziemie Ormian na zachodzie wraz z górą Ararat znajdują się po stronie tureckiej.

Państwa i regiony uznające ludobójstwo Ormian.

Turcja i Armenia nawiązały oficjalne stosunki dyplomatyczne dopiero w 2009, ale kwestia uznania ludobójstwa Ormian nadal pozostaje punktem spornym. Ludobójstwo Ormian zostało natomiast uznane przez wiele państw, w tym również Polskę. Takie deklaracje parlamentów i rządów spotykają się z protestem rządu tureckiego. Przykładem tego jest bardzo ostra reakcja Ankary (m.in. zawieszono współpracę wojskową), gdy w 2011 we Francji próbowano przeforsować ustawę zakładającą karalność negowania ludobójstwa Ormian. Ludobójstwo Ormian uznał  Sejm RP w uchwale z 19 kwietnia 2005[1]:

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej składa hołd ofiarom ludobójstwa popełnionego na ludności ormiańskiej w Turcji podczas Pierwszej Wojny Światowej. Pamięć o ofiarach tej zbrodni i jej potępienie jest moralnym obowiązkiem całej ludzkości, wszystkich państw i wszystkich ludzi dobrej woli.