15 sierpnia świętujemy wielki tryumf nad bolszewikami w bitwie warszawskiej będącej punktem zwrotnym nie tylko w wojnie polsko-bolszewickiej, ale w całej historii Polski XX wieku. Wojna polsko-bolszewicka nie była z kolei wojną o fragment terytorium, ale wojną o być albo nie być niepodległego państwa polskiego. Znaczenie bitwy warszawskiej dla Polski i Europy, uznanej za 18. przełomową bitwą w dziejach świata, jest nieporównywalne z innymi bitwami oręża polskiego.
Od Kijowa do Warszawy
7 maja 1920 w Kijowie odbyła się defilada wojsk polskich i ukraińskich, które zajęły miasto. Był to wielki sukces polityczny i wizerunkowy (zwłaszcza dla Józefa Piłsudskiego), ale niestety nie był to sukces militarny (bolszewicy oddali miasto praktycznie bez walki). Dlatego radość z zajęcia Kijowa okazała się krótkotrwała. 14 maja 1920 ruszyła ofensywa bolszewików na Białorusi pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego, a 26 maja rozpoczęła się ofensywa na Ukrainie pod dowództwem Siemona Budionnego. O ile siły Tuchaczewskiego udało się powstrzymać, to na Ukrainie polskie wojska zostały zmuszone do wycofania się. 4 lipca rozpoczęła się kolejna ofensywa Tuchaczewskiego. Inwazja bolszewicka nabiera tempa. Padają kolejne polskie miasta, a polskie wojska dokonują odwrotu (bardzo często w nieładzie i rozsypce). Istnienie Polski staje się poważnie zagrożone, co mobilizuje społeczeństwo i stronnictwa polityczne. Powołana zostaje Rada Obrony Państwa z udziałem przedstawicieli różnych stronnictw sejmowych.
Zasięg ofensywy polskiej do wiosny 1920.
Zasięg wojsk bolszewickich.
Polski plakat rekrutacyjny z 1920
Wraz z sytuacją na froncie słabła pozycja Polski na arenie międzynarodowej. Podczas konferencji w Spa premier Władysław Grabski pod presją zgodził się na niekorzystne dla Polski postanowienia w zamian za pomoc Brytyjczyków w rokowaniach pokojowych, a w razie ich klęski – dostawy uzbrojenia (bolszewicy zresztą odrzucili mediację brytyjską). Staje się to przyczyną dymisji rządu Grabskiego i powołania nowego rządu pod przewodnictwem Wincentego Witosa (Rząd Obrony Narodowej). Dostawy wojskowe dla Polski sabotowane były przez sprzyjających bolszewikom dokerów i kolejarzy, a także przez Niemcy i Czechosłowację. Z pomocą przyszedł jednak rząd Węgier z premierem Palem Telekiem na czele, który podjął decyzję o przysłaniu do Polski transportów z amunicją.
Plany ? decyzje ? działania
Gen. Tadeusz Rozwadowski
Na początku sierpnia pewne zwycięstwa siły bolszewickie zbliżają się do Warszawy i Lwowa. Jednocześnie przygotowywany zostaje plan polskiej kontrofensywy. Zakłada on uderzenie w przerwę między radzieckimi frontami i wejście na tyły sił Tuchaczewskiego. 6 sierpnia Naczelny Wódz Józef Piłsudski wybiera okolice rzeki Wieprz jako miejsce koncentracji polskich sił do kontrofensywy. Tego samego dnia zostaje wydany rozkaz nr 8358/III o przegrupowaniu wojsk polskich w celu realizacji planu. W nocy z 8 na 9 sierpnia szef Sztabu Generalnego gen. Tadeusz Jordan Rozwadowski opracowuje rozkaz operacyjny numer 10000 będący ostatecznym planem bitwy warszawskiej. Rozwadowski wnosi w ten sposób istotne modyfikacje do pierwotnych ustaleń (5 Armia dowodzona przez gen. Władysława Sikorskiego zostaje wzmocniona i otrzymuje zadania ofensywne). Siły polskie zostały podzielone na trzy fronty:
W dniach 13-15 sierpnia toczą się dramatyczne walki o Radzymin, który kilkakrotnie przechodzi z rąk do rąk. 14 sierpnia ofensywę przeciwko trzem armiom bolszewickim rozpoczyna 5 Armia Sikorskiego. 15 sierpnia udaje
Kontrofensywa polska
się jej rozbić stacjonujące w Ciechanowie dowództwo radzieckiej 4 Armii (w polskie ręce wpada m.in. radiostacja), zaś następnego dnia oddziały 5 Armii zdobywają Nasielsk, siły bolszewickie zostają zepchnięte na wschód. Sukcesy 5 Armii skłaniają Piłsudskiego (za namową gen. Rozwadowskiego) do przyspieszenia uderzenia znad Wieprza, które rusza 16 sierpnia. Rozpoczyna się chaotyczny odwrót bolszewików, Tuchaczewski traci kontrolę nad sytuacją.
Równolegle z bitwą warszawską miała miejsce skuteczna obrona Lwowa (warto tu wspomnieć bitwę pod Zadwórzem). 20 sierpnia Budionny zostaje zmuszony przez Lwa Trockiego do przerzucenia 1 Armii Konnej w kierunku północnym w celu pomocy oddziałom Tuchaczewskiego. Pozostałe oddziały bolszewickie wycofują się na wschód, a za nimi ruszają siły polskie. Oddziały Budionnego nieudolnie próbują dotrzeć do Lublina i wyjść na tyły polskiej armii. Były to jednak działania spóźnione i powstrzymane przez siły polskie. Ostatecznie o polskim zwycięstwie zadecydowała wrześniowa bitwa pod Niemnem.
Epilog
18 października 1920 zawarto rozejm, a 18 marca 1921 w Rydze podpisano traktat pokojowy ustalający granicę polsko-radziecką.
Na tryumf Polski złożyło się wiele czynników, wśród nich decyzje Piłsudskiego i gen. Rozwadowskiego, działania polskiego wywiadu, ofiarność polskich żołnierzy czy pomoc węgierską. Należy również wymienić błędy wroga. Wszystko to oczywiście wymaga odrębnego omówienia.
>>> Czytaj także: Jak się kształtowały granice II RP <<<
Duma i zobowiązanie
Dzień 15 sierpnia symbolizujący to wielkie zwycięstwo wyróżnia się na tle przeważnie smutnej historii Polski w XX wiek i dlatego z całą pewnością stanowi powód do dumy i świętowania przez współczesnych Polaków. Ten dzień również powinien przypomnieć o znaczeniu wolności i niepodległości Narodu i państwa. Obrona i umacnianie tych wartości stanowi zobowiązanie wobec tych, którzy skutecznie obronili je w 1920.
Warto przy tej okazji przytoczyć słowa papieża Jana Pawła II wypowiedziane w Radzyminie 13 czerwca 1999[1]:
Chociaż na tym miejscu najbardziej wymowne jest milczenie, to przecież czasem potrzebne jest także słowo. I to słowo chcę tu pozostawić. Wiecie, że urodziłem się w r. 1920, w maju, w tym czasie, kiedy bolszewicy szli na Warszawę. I dlatego noszę w sobie od urodzenia wielki dług w stosunku do tych, którzy wówczas podjęli walkę z najeźdźcą i zwyciężyli, płacąc za to swoim życiem. Tutaj, na tym cmentarzu, spoczywają ich doczesne szczątki. Przybywam tu z wielką wdzięcznością, jak gdyby spłacając dług za to, co od nich otrzymałem.
>>> Czytaj także: Historia Święta Wojska Polskiego <<<
[1] http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/podroze/pielgrzymka1999/13_jp_radzymin.html
Źródło fot.: Wikimedia Commons, Grafika Patriotyczna