Wydawać by się mogło, że temat II wojny został już w całości wykorzystany. Jednak to nieprawda, ponieważ przez ostatnie kilka lat zrodziła się moda na opisywanie historii z perspektywy nauk społecznych, takich jak psychologia czy socjologia. Autorzy w swoich książkach nie przedstawiają już przebiegu wojen z punktu widzenia wielkich polityków czy generalicji. Skupiają się natomiast na zwykłym żołnierzu, jego służbie czy wewnętrznych rozterkach. Jedną z takich książek, jest wydana w 2014 r. przez Dom Wydawniczy Rebis, publikacja Charlesa Glassa Dezerterzy. Ostatnia nieopowiedziana historia II wojny światowej.
Charles Glass jest amerykańskim dziennikarzem prasowym oraz telewizyjnym. W latach 1983-1993 był głównym korespondentem ABC News na Bliskim Wschodzie. Relacjonował m. in. wojnę Jom Kippur, wojnę domową w Libanie, kurdyjskie powstanie w północnym Iraku, czy też samotnie dokumentował indonezyjską okupację Timoru Wschodniego. W 1983 r. wpadł w ręce szyickich porywaczy, lecz po dwóch miesiącach im uciekł. Jest autorem wielu artykułów (np. w takich pismach jak ?Independent?, ?London Review od Books?, ?Spectator?) oraz książek, m. in. Americans in Paris, Tribes with Flags, Money for Old Rope oraz The Northern Front: An Iraq War Diary.
Jak tytuł recenzowanej książki wskazuje, Glass porusza dość nietypowy temat, można powiedzieć, że nawet omijany szerokim łukiem przez badaczy historii II wojny światowej, co już na wstępie podkreśla oryginalność opracowania. Na wyróżnienie zasługuje także styl autora. Pisze charakteryzującym go dziennikarskim zacięciem, urozmaiconym wspomnieniami i relacjami żołnierzy, którzy często z wisielczym poczuciem humoru opowiadali o wydarzeniach z zaplecza frontu. Dlatego też książka jest na swój sposób ciekawa i często opowiada o wielu zaskakujących sytuacjach, takich jak ciężki rygor w brytyjskim więzieniu dla dezerterów w byłych koszarach im. Mustafy Paszy w Egipcie, gdzie godność człowieka pozostała wraz z dokonaniem aktu dezercji. Z drugiej jednak strony ten publicystyczny styl autora, spłyca problem dezercji do trzech postaci, chociaż szeroko opisywanych, i nie pozwala spojrzeć na problem szerokim okiem. A jak sam Glass wspomina, w czasie II wojny światowej niemal 100 tys. Brytyjczyków i 50 tys. Amerykanów zdezerterowało ze swych armii, tym samym uszczuplając siły aliantów o równowartość dziesięciu dywizji. Części się upiekło, część skazano na więzienie, część na śmierć, ale ten ostatni wyrok wykonano tylko w jednym przypadku ? Eddiego Slovika.
Czytając Dezerterów można mieć wrażenie, że część narracji Glassa błądzi gdzieś daleko od problemu dezercji. Nie skupia się całościowo na tym zjawisku niczym zawodowy badacz-historyk. Za pomocą historii kilku imiennych bohaterów przechodzi od problemu do problemu, gdzie oprócz ich rozterek psychicznych pokazuje bezduszność armii, a w szczególności bezsens samej wojny. Śledząc ich losy od momentu zaciągu czy wcielenia, narracja dąży raczej do pokazania ich wewnętrznej walki, która czasem była gorsza niż z tym ?widzialnym wrogiem po drugiej stronie frontu?.
Ponieważ jak sam wspomina przyczyn dezercji było wiele. To nie jest tak, że te 150 tys. żołnierzy zdezerterowało przez tchórzostwo czy nagle zdiagnozowany pacyfizm. Byli tacy, dla których wystarczającym powodem była możliwość zrobienia niezłego biznesu, jak np. jeden z głównych bohaterów ? Whitehead, który po dezercji założył gang grasujący na ulicach Paryża. Niektórych zafascynowało piękno Francji, inni dezerterowali z miłości, ale także często z niechęci do zabijania. Ale byli także tacy, którzy dezerterowali z macierzystych jednostek aby wziąć udział w walce.
Historie spisane przez Charlesa Glassa, pomimo szerokiego kontekstu, układają się w jedną całość, której zadaniem jest pokazanie bezduszności wojennej machiny, ale także ukazanie jej niesprawnego działania. Ponieważ wielu z tych dezerterów zamiast do więzień powinno trafić do szpitala psychiatrycznego ze stwierdzonym szokiem bojowym. Na spisanych kartach historii bohaterów możemy wyczytać, że wojna nie ma w sobie nic romantycznego, a wręcz przeciwnie niesie tylko zniszczenie fizyczne, ale i psychiczne.
Podsumowując, książka jest interesującym opracowaniem tematu tabu, jakim była dezercja wśród aliantów w czasie II wojny światowej. Dla mnie, pomimo ciekawego dziennikarskiego stylu autora, brakuje w książce szerszego historycznego spojrzenia na problem dezercji. Jednak śmiało mogę ją polecić, ponieważ jest ona doskonałym zalążkiem do studiowania tego tematu, a także problemu bezduszności armii w czasie wojny.
