Rok 1915 był rokiem panowania sił lotniczych Austro-Węgier na Adriatyku. Z chwilą wybuchu wojny Włosi nie dysponowali odpowiednią siłą – oprócz sterowców posiadali około 25 samolotów, co pozwoliło lotnictwu Austro-Węgier na bombardowanie włoskich wybrzeży. W 1915 r. utworzono nową bazę w Trieście. wkrótce stała się ona jednym z największych i najważniejszych ośrodków lotnictwa morskiego. Jej komendantem został Fregattenleutnant Gottfried von Banfield. Bombardowania Włoch nie ograniczały się do wybrzeży, ale przeniosły się w głąb lądu i miały największe znaczenie dla toczących się ciężkich walk nad Isonzo (Socza.).
Włoskie sterowce V 1 Citt? di Jesi i M 2 Citt? di Ferrara.Źródła: glaukonautes.xoom.it i gavs-torino.i
Przystąpienie Królestwa Włoch do wojny po stronie Ententy (23.05.1915) zmieniło w sposób diametralny sytuację na Adriatyku i Morzu Śródziemnym. Przeciwko czterem austro-węgierskim drednotom Francja i Włochy dysponowały dziewięcioma jednostkami tej generacji. Trzy krążowniki pancerne Austro-Węgier musiałyby się zmierzyć z szesnastoma jednostkami Włoch i Francji. Przewaga w okrętach podwodnych była ponad trzykrotna.
Tylko w dwóch dziedzinach marynarka austro-węgierska mogła mieć przewagę. Pierwszą było lotnictwo morskie1, które rozwijało się dynamicznie i dysponowało większym potencjałem niż włoskie2, drugą zaś flota małych nowoczesnych jednostek, zdolnych do stawiania i trałowania min. Niekorzystna dla Ententy była również mała liczba baz i ukształtowanie włoskiego wschodniego wybrzeża Adriatyku.
Wodnopłatowiec Lohner L 48, którego załoga zestrzeliła sterowiec włoski Citt? di Ferrara. Nazwa: Lohner L; Masa własna kg: 1148; Długość m: 10,85; Rozpiętość m: 16,2; Wysokość m: -; Załoga: 2; Prędkość km/h: 105; Zasięg km: 370. Źródło: aces.safarikovi.org
Przewagą Austro-Węgier było lotnictwo morskie, zwłaszcza doskonałe łodzie latające Lohner L3. W chwili wypowiedzenia wojny przez Włochy było ich już na stanie około 30. Mogły unieść ładunek 150 kg bomb. Lotnictwo włoskie, wprawdzie słabe liczebnie, posiadało jednak na wyposażeniu sterowce. Ich budowę rozpoczęto w 1912 r. w zakładach Stabilimento di Costruzioni Aeronautiche di Roma. Powstał wówczas prototypowy sterowiec średniej wielkości M 1.
Jego projektantem był słynny włoski pionier lotnictwa Enrico Forlanini. Sterowiec miał pojemność 12 000 m?, 83 m długości, napędzany był dwoma silnikami o mocy 183 KW i osiągał prędkość 70 km/h. Udźwig bomb wynosił około 1000 kg. Wykonano osiem egzemplarzy tego typu. Używano ich głównie do bombardowania baz morskich nieprzyjaciela.
Bezpośrednio po wypowiedzeniu wojny, włoska marynarka okazała się niezdolna, aby zapobiec bombardowaniu wybrzeży Włoch przez okręty austro-węgierskie 24 maja 1915 r., lecz akcje tego typu nie zostały już powtórzone. Głównymi celami ostrzału były miasta Ankona, Rimini, Vieste, Manfredonia, Barletta oraz mosty i linie kolejowe wzdłuż wybrzeża. Na tym jednak ? aż do grudnia 1915 r. ? ta aktywność sił nawodnych się kończyła.
Główne uderzenie skierowane było na Ankonę. Zbliżywszy się do portu, po stwierdzeniu przez torpedowce braku min, płynące równoległym kursem dwa dywizjony pancerników otworzyły ogień. Habsburg i idące za nim Árpád i Babenberg ostrzelały dworzec kolejowy, elektrownię, gazownię, koszary i radiostację. Najnowsze drednoty Viribus Unitis, Tegetthoff, Prinz Eugen oraz semidrednot Erzherzog Franz Ferdinand, skierowały ogień na stanowiska włoskiej artylerii, niszcząc także latarnię morską.
Pocztówki przedstawiające zestrzelenie sterowca Citt? di Ferrara.Źródło: aces.safarikovi.org
Nad portem pojawiły się również łodzie latające L 40, L 46 i L 47, które zrzuciły bomby na cele wojskowe. Około godziny 5 nad ranem od północnego zachodu pojawił się włoski sterowiec M 2 Citt? di Ferrara (tenente di vascello Castruccio Castracane) i stał się celem artylerii przeciwlotniczej Habsburga, Árpáda i Tegetthoffa, zaatakowały go też – bezskutecznie – austriackie aparaty lotnicze. O godz. 5:30 wszystkie okręty wzięły kurs powrotny na Polę.
Pierwszy atak bombowy na Sebenico (ob. Szybenik) Włosi przeprowadzili już 26 maja 1915 r., trzy dni po wypowiedzeniu wojny4. 8 czerwca 1915 r. o godzinie 3 włoski sterowiec M 2 Citt? di Ferrara dokonał bombardowania zakładów Ganz Co. w Fiume (ob. Rijeka) i powracał do bazy. W pościg wystartował wodnopłatowiec L 48. Około godziny 5 dostrzeżono sterowiec w pobliżu wyspy Asinello i wkrótce znalazł się on w zasięgu ognia karabinu maszynowego. Niestety, nawet wystrzelenie całego magazynku nie dało rezultatu. Następnie użyto specjalnych pocisków przeciwko balonom, również bez efektu. Wreszcie udało się podejść do uciekającego sterowca na odległość 100 m i wystrzelić pociski ze zwyczajnej rakietnicy! Jeden z pocisków zatrzymał się na powłoce w pobliżu dziobu i spowodował pożar powłoki. Sterowiec stracił wysokość i runął do morza w pobliżu wyspy Lossino. Część załogi wyłowił austro-węgierski torpedowiec przybrzeżny TB 4; dwu członków załogi zginęło, zaś pozostali dostali się do niewoli. W taki właśnie sposób ogromny sterowiec został zestrzelony zwykłą rakietnicą.
Rakietnica Model 04, z jakiej zestrzelono Citt? di Ferrara.Źródło: picturearchive.gunauction.com
Zwycięstwu nadano ogromny rozgłos, gdyż było to pierwsze zestrzelenie sterowca przez samolot. Wrak sterowca wyłowiono. Wydawano liczne pocztówki, niestety przedstawiano na nich błędnie zarówno samolot, jak i sam incydent, ponieważ sterowiec zapalił się od strony dziobu, a nie od strony rufy.
Do podobnego wydarzenia doszło na francuskim froncie zachodnim dzień wcześniej, kiedy to kanadyjski lotnik z Royal Naval Air Service Sub-Lieutenant Reginald Warneford zestrzelił niemiecki sterowiec LZ 37.
Niespełna dwa miesiące później, 5 sierpnia 1915 r., Włosi utracili kolejny sterowiec Citt? di Jesi (tenente di vascello Bruno Brivonesi), który zaatakował port w Poli (ob. Pula.). Ogień okrętów i artylerii portowej spowodował, że uszkodzony sterowiec zaczął opadać na wodę. Odszukany przez samoloty i torpedowce został wzięty z dużymi trudnościami na hol przez torpedowiec 79 T i doprowadzony do zatoki Saccorgiana. Załogę wzięto do niewoli.
Wrak sterowca Citt? di Jesi w Saccorgiana.Źródło: delcampe.net
Sterowce włoskie okazały się groźną bronią, zarówno ze względu na duży zasięg, jak i udźwig bomb. Armia austro-węgierska nie dysponowała w tym czasie sterowcami, mimo że już w 1909 r. bracia Alexander i Anatol Rennerowie zbudowali pierwszy austriacki sterowiec Estaric I, a później znacznie większy Gratz. Armia, zainteresowana tym eksperymentem, zamówiła wówczas w fabryce Wimpassing pierwszy sterowiec Militärluftschiff I (lub M I) w celach propagandowych i do szkolenia wojskowego. Później zbudowano na podstawie francuskiej licencji Lebaudy-Julliot niezbyt udany sterowiec M II. Sterowce stacjonowały w nowej bazie Fischamed niedaleko Wiednia. Kolejny sterowiec M III, który skonstruował w 1911 r. główny inżynier zakładów Körtinga w Austrii, Alexander Cassinone, był bardzo udany. Niestety, 20 czerwca 1911 r. uległ on katastrofie – został staranowany przez pilota nowego samolotu Farman, który chciał wykonać nad nim manewr. Po zbudowaniu w 1912 r. jeszcze jednego, niezbyt udanego sterowca M IV, program ich budowy wstrzymano.
„Orzeł z Triestu” – Fregattenleutnant Gottfried Freiherr von Banfield (1890-1986), najlepszy pilot austro-węgierskiego lotnictwa morskiego. Banfield, uzyskał łącznie 18 potwierdzonych zestrzeleń, w tym pierwsze zestrzelenie nocą podczas dziesiątej bitwy nad Isonzo. Będąc komendantem bazy w Trieście, wyróżnił się również swą pełną inicjatyw działalnością. Jako jedyny pilot 17 sierpnia 1917 r. został odznaczony najwyższym austro-węgierskim odznaczeniem wojskowym – Orderem Marii Teresy.Gottfried von Banfield był również ostatnim żyjącym kawalerem odznaczonym Orderem Marii Teresy. Było to najwyższe odznaczenie austriackie ufundowane w 1757 r. i przyznawane do 1931 r. Łącznie przyznano 1241 orderów.Źródło: liveinternet.ru
1 Dowódcą lotnictwa morskiego w chwili wybuchu wojny był Linienschiffsleutnant Wenzel Woseček. W trakcie wojny Austriacy użyli 570 łodzi latających, z których 56 zginęło w boju, 151 uległo zniszczeniu w wyniku różnego rodzaju wypadków, zaś 80 skasowano na skutek uszkodzeń.
2 Na początku wojny Włochy posiadały zaledwie pięć baz hydroplanów z 25 maszynami, posiadano także dwa sterowce, a kolejne dwa znajdowały się w budowie.
3 Mimo że w późniejszym okresie marynarka korzystała z samolotów innych wytwórni, takich jak UFAG, ÖFAG i Hansa-Brandenburg, głównym i największym ich dostawcą był Lohner. Pierwsza prototypowa i druga seria sześciu maszyn (typ L), dostarczona z końcem 1914 r., już w czasie wojny, zapoczątkowała szerokie wykorzystanie łodzi latających firmy Lohner w marynarce Austro-Węgier. Kolejne, ciągle ulepszane i modyfikowane wersje zapewniły jej lotnictwu morskiemu w dalszym okresie wojny panowanie w przestrzeni powietrznej Adriatyku.
4 Po przykrych doświadczeniach na początku wojny Włosi podjęli energiczne działania rozpoznawcze i przeprowadzili kilka akcji odwetowych przeciw portom i obiektom wojskowym na wybrzeżach; w nocy z 26 na 27 maja sterowiec włoski przeprowadził nalot na Sebenico, a 30 maja – na Polę; tegoż dnia 2 dywizjon kontrtorpedowców (Impavido, Granatiere, Insidioso, Irrequieto) ostrzelał zakłady przemysłowe pod Monfalcone. Zatoka Triesteńska została zaminowana.
Zniszczony włoski sterowiec Citt? di Jesi.Źródło: wikimedia.org
Bibliografia
? K. Csonkaréti – Marynarka Wojenna Austro-Węgier w I Wojnie Światowej 1914-1918, Kraków 2004 ? A. Samek – Flota, której już nie ma, Kraków 2012 ? R. Czeczott – Obrona Wybrzeża, Warszawa 1931 ? A. Sokol – The Imperial and Royal Austro-Hungarian Navy, Annapolis 1968 ? P. Schupita – Die k.u.k. Seeflieger, Koblenz 1986 ? J. Gozdawa-Gołębiowski, T. Wywerka Prekurat – Pierwsza wojna światowa na morzu, Gdańsk 1973
