Wojsko pomaga powodzianom / mon.gov.pl
Wojsko pomaga powodzianom / mon.gov.pl

Udział Sił Zbrojnych RP w zarządzaniu kryzysowym

Siły zbrojne, będące zasadniczym instrumentem polityki państwa od stuleci spełniały istotne funkcje w zakresie bezpieczeństwa. Co oczywiste, wraz z upływem czasu i towarzyszącymi przemianami cywilizacyjnymi, rola wojska ewoluowała. Choć obecnie ich klasyczna rola sprowadzająca się do obrony przed agresją zbrojną jest pierwszoplanowa i niepodważalna, to coraz częściej siły zbrojne wykorzystywane są, jako instrument wsparcia społeczeństwa i władz cywilnych w sytuacjach o charakterze kryzysowym.

WPROWADZENIE

Na ewolucję roli wojska zasadniczy wpływ wywarły uwarunkowania i przewartościowania, jakie dokonywały się od końca XX wieku. Niewątpliwie było to związane z rozpadem dwubiegunowego ładu międzynarodowego, który był oparty na względnej równowadze sił dwóch rywalizujących ze sobą bloków polityczno-militranych ? Układu Warszawskiego i Sojuszu Północnoatlantyckiego. Wówczas zarówno całe społeczeństwa, jak i ich siły zbrojne były przygotowywane do wybuchu masowego konfliktu zbrojnego z widmem nuklearnej zagłady w tle.

Coraz bardziej gwałtowny i nieprzewidywalny charakter procesów przebiegających w środowisku naturalnym oraz celowa, lub też niezamierzona działalność człowieka mogą być zarzewiem sytuacji kryzysowych. Wielkie powodzie, katastrofy przemysłowe, czy masowe naruszenia bezpieczeństwa publicznego to sytuacje w których wyposażenie, charakter i organizacja sił zbrojnych mogą okazać się niezbędne.

Powódź w lipcu 1997 we Wrocławiu - przykład sytuacji kryzysowej wymagającej użycia wojska / fot. J.M.K. Kokot (CC-BY-SA-3.0)

Powódź w lipcu 1997 we Wrocławiu – przykład sytuacji kryzysowej wymagającej użycia wojska / fot. J.M.K. Kokot (CC-BY-SA-3.0)

Zakres użycia siły zbrojnej w kontekście zagrożeń niemilitarnych obejmuje także zwalczanie zagrożeń o charakterze terrorystycznym. Tragiczne zamachy z 11 września 2001 roku oraz bieżące wydarzenia związane z ekspansją Państwa Islamskiego uzasadniają pytania o możliwości użycia sił zbrojnych zarówno w bezpośrednim zwalczaniu terroryzmu, jak i w ograniczaniu skutków zamachów. W tym przypadku nie mamy bowiem do czynienia z typowym zagrożeniem militarnym, na jakie są przygotowane od stuleci siły zbrojne poszczególnych państw.

Trzeba przy tym mieć na uwadze, iż użycie wojska w działaniach wewnątrz państwa zawsze wiąże się z pewnymi obawy. W dziejach wielu państw, w tym Polski, dochodziło bowiem do sytuacji, w której wojsko było wykorzystywane do utrzymania niedemokratycznego charakteru sprawowanej władzy, lub do wymuszenia przyjęcia nieakceptowanych przez społeczeństwo rozwiązań w polityce wewnętrznej. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej w myśl zasad ustroju demokratycznego pozostają pod kontrolą władz cywilnych i stanowią zasadniczy instrument państwa w reagowaniu na zróżnicowany charakter współczesnych zagrożeń.

UDZIAŁ SIŁ ZBROJNYCH RP W PRZEDSIĘWZIĘCIACH Z ZAKRESU ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO

Aby omówić rolę sił zbrojnych w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych kryzysowym, należy wyjaśnić pojęcie zarządzania kryzysowego i powiązane z nim pojęcia pokrewne. Według K. Sienkiewicz-Małyjurek zarządzanie kryzysowe to specyficzny rodzaj zarządzania, którego istota polega na zapobieganiu zagrożeniom, przygotowaniu się na ich występnie, reagowaniu, usuwaniu ich skutków oraz przywracaniu pożądanego stanu bezpieczeństwa[1]. Zasadniczą cechą zarządzania kryzysowego jest to, że proces zarządzania realizowany jest w specyficznych okolicznościach, często w warunkach stresu i ryzyka.

Fazy procesu zarządzania kryzysowego / opracowanie własne

Fazy procesu zarządzania kryzysowego / opracowanie własne

W wielu definicjach zarządzania kryzysowego wskazuje na wystąpienie pewnych specyficznych warunków mianem sytuacji kryzysowej i kryzysu. Podając za G. Sobolewskim sytuację kryzysową należy definiować, jako stan, w którym w wyniku okoliczności wewnętrznych bądź zewnętrznych dochodzi do zachwiania równowagi funkcjonowania, często utraty kontroli nad rozwojem sytuacji i powstania nieakceptowanego poziomu zagrożenia podstawowych wartości, interesów oraz celów rozpatrywanego podmiotu, co wywołuję potrzebę podjęcia nadzwyczajnych działań w celu powrotu do stanu równowagi[2].

Z kolei pojęcie kryzysu odnosi się do pewnej zmiany jakościowej, przerwania stabilnego jak dotąd procesu, czy do momentu przełomowego w jakimś procesie[3]. P. Sienkiewicz i P. Górny kryzys definiują jako stan będący punktem zwrotnym w procesie rozwoju systemu (kluczowy etap, moment, wydarzenie), po którym następuje zmiana sytuacji systemowej; moment (chwila, okres), który stanowi zapowiedź zmiany sytuacji systemowej[4].

Należy mieć na uwadze, iż kryzys jest pewnym etapem sytuacji kryzysowej, spowodowanym na przykład eskalacją zagrożenia. Tym samym każdy kryzys będzie sytuacją kryzysową, lecz nie każda sytuacja kryzysowa przekształci się w kryzys. Źródłem sytuacji kryzysowych i kryzysów mogą być zarówno niszczycielskie siły natury, jak i niezamierzona/celowa działalność drugiego człowieka. Tego typu sytuacje powodują iż rutynowe działania podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwa (administracja publiczna, służby, inspekcje i straże) mogą okazać się niewystarczające, co może stwarzać konieczność użycia oddziałów i poddziałów wojska.

Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej stanowią istotny element systemu bezpieczeństwa narodowego, z tą zasadniczą różnicą, iż ich użycie traktuje się jako środek ostateczny. Możliwości i ograniczenia użycia wojska w zarządzaniu kryzysowym determinowane są obowiązującymi przepisami prawa oraz potrzebami wynikającymi z zaistniałej sytuacji kryzysowej.

Zasadniczym aktem prawnym regulującym zakres zadań i kompetencje użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP w sytuacjach kryzysowych jest ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. W akcie tym podkreśla się, iż Siły Zbrojne RP mogą zostać użyte do zwalczania klęsk żywiołowych oraz ich skutków,
w działaniach o charakterze antyterrorystycznych, ochrony mienia, akcjach poszukiwawczych. Ponad to ratowania lub ochrony zdrowia i życia ludzkiego, oczyszczania trenów z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwiania.  W ustawie wprost zaznacza się, iż siły zbrojne mogą uczestniczyć realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego[5].

Zapisy przytoczonej ustawy znalazły uszczegółowienie w ustawie o zarządzaniu kryzysowym, która jest najważniejszym aktem prawa w Polsce odnoszącym się bezpośrednio do omawianej problematyki. W ustawie określono sposób, warunki oraz procedurę aktywacji Sił Zbrojnych RP do udziału w sytuacji kryzysowej, w sytuacji, gdy użycie innych sił i środków jest niemożliwe, lub niewystarczające. W myśl zapisów ustawy Minister Oborny Narodowej, na wniosek wojewody, może przekazać do jego dyspozycji siły i środki pozostające w dyspozycji resortu, wraz ze skierowaniem ich do wykonywania określonych zadań
z zakresu zarządzania kryzysowego[6].

Wykorzystanie potencjału sił zbrojnych jest możliwe również w sytuacji wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych przewidzianych w Rozdziale XI Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku.  Do takowych zalicza się:

  • stan wojenny (art. 229);
  • stan wyjątkowy (art. 230);
  • stan klęski żywiołowej (art. 232);

Z uwagi na zakres przedmiotowy niniejszego opracowania Autor celowo pomija omawianie stanu wojennego.

Instytucje stanu wyjątkowego wprowadza Prezydent RP, na wniosek prezesa Rady Ministrów. Decyzja o użyciu oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP w tym przypadku ma na celu przywrócenie normalnego funkcjonowania państwa w przypadku naruszenia porządku ustrojowego, konstytucyjnego oraz bezpieczeństwa i porządku publicznego.  Stan wyjątkowy może zostać wprowadzony w sytuacji kryzysowej spowodowanej zagrożeniem terrorystycznym.

W ustawie wyraźnie podkreśla się, iż użycie sił zbrojnych na potrzeby stanu wyjątkowego nie powinno zagrozić zdolności do realizacji ich zasadniczej funkcji, która wiąże się z gotowością do obrony terytorium Polski lub sojusznika w przypadku agresji zbrojnej[7].

Kolejny stan nadzwyczajny wiąże się z wystąpieniem klęski żywiołowej rozumianej jako katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem[8].

1 Brzeski Pułk Saperów w usuwaniu skutków powodzi / fot. archiwum 2bratinż

1 Brzeski Pułk Saperów w usuwaniu skutków powodzi / fot. archiwum 2bratinż

W tym przypadku jednym z takich ?nadzwyczajnych środków? może być właśnie sięgnięcie po pomoc wojska.. Na wniosek właściwego terytorialnie wojewody, Minister Obrony Narodowej może przekazać pododdziały lub oddziały wojska, wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań związanych z zapobieganiem skutkom klęski żywiołowej lub do usuwania jej skutków[9].

Dla wojska przewidziano również rolę podmiotu wspierającego inne instytucje systemu zarządzania kryzysowego w sytuacjach, gdy podmiot wiodący nie jest w stanie samodzielnie przeciwdziałać zagrożeniu. Przykładem tego typu rozwiązania są chociażby zapisy ustawy o policji. W ustawie przewidziano uproszczenie zasad użycia Sił Zbrojnych RP, poprzez obniżenie szczebla decyzyjnego niezbędnego do podjęcia decyzji o udzieleniu wsparcia policji. Pomoc w tym przypadku może być udzielona jedynie w sytuacji wystąpienia poważnego zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego, bądź dokonania przestępstwa o charakterze terrorystycznym[10].

Biorąc pod uwagę hierarchiczny charakter organizacji wojskowej, dowodzenie oddziałami i pododdziałami wydzielonymi do działań sytuacjach kryzysowych odbywa się na zasadach określonych w regulaminach wojskowych i według procedur obowiązujących w Siłach Zbrojnych RP.

Żołnierze Żandarmerii Wojskowej podczas ćwiczeń antyterrorystycznych na stadionie narodowym w ramach przygotowań do szczytu NATO / http://zw.wp.mil.pl/

Żołnierze Żandarmerii Wojskowej podczas ćwiczeń antyterrorystycznych na stadionie narodowym w ramach przygotowań do szczytu NATO / http://zw.wp.mil.pl/

Zasadniczym dokumentem planistycznym sporządzanym na szczeblu strategicznym regulującym kwestie użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP w sytuacjach kryzysowych jest Plan zarządzania kryzysowego Ministerstwa Obrony Narodowej, wprowadzony do użytku na mocy rozkazu Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

W dokumencie określa się gotowość sił i środków, procedury aktywacji, organizację systemu dowodzenia i łączności, zasady koordynacji oraz organizację zabezpieczenia logistycznego i medycznego. Ujęto w nim także zasoby, które mogą zostać wykorzystane na potrzeby zarządzania kryzysowego.

Na potrzeby konkretyzacji realizowanych przedsięwzięć w planie zwarto załączniki, które w zasadzie stanowią odrębne plany wsparcia władz cywilnych i społeczeństwa. Wykaz załączników do Planu zarządzania kryzysowego MON przedstawia się następująco:

  • Załącznik nr 1 – Użycie Sił Zbrojnych RP w działaniach antyterrorystycznych
    i utrzymania porządku publicznego;
  • Załącznik nr 2 – Użycie Sił Zbrojnych RP w izolacji obszaru zagrożenia oraz działaniach zabezpieczenia, ratowania życia i zdrowia oraz ewakuacji przy zagrożonych obiektach budowlanych i zabytkach;
  • Załącznik nr 3 – Użycie Sił Zbrojnych RP w akcjach o charakterze poszukiwawczo ? ratowniczym;
  • Załącznik nr 4 – Użycie Sił Zbrojnych RP w sytuacjach wymagających użycia specjalistycznego sprzętu, a także oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych
    i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianie;
  • Załącznik nr 5 – Użycie Sił Zbrojnych RP w monitorowaniu i ocenie skutków zagrożeń niemilitarnych;
  • Załącznik nr 6 – Użycie Sił Zbrojnych RP w likwidacji skażeń chemicznych
    i promieniotwórczych;
  • Załącznik nr 7 – Użycie Sił Zbrojnych RP odbudowie oraz naprawach zniszczonej infrastruktury technicznej oraz zapewnieniu drożności szlaków komunikacyjnych;
  • Załącznik nr 8 – Użycie Sił Zbrojnych RP w działaniach przeciwepidemicznych, sanitarno-higienicznych, udzielaniu pomocy medycznej oraz likwidowaniu skażeń
    i zakażeń biologicznych.
  • Załącznik nr 9 – Użycie Sił Zbrojnych RP w ewakuacji ludności i mienia oraz ochronie terenu podczas zagrożeń niemilitarnych.
  • Załącznik nr 10 ? Ochrona i zabezpieczenie obiektów infrastruktury krytycznej użytkowanych przez MON[11].

W planach szczegółowych w pierwszej kolejności wzięto pod uwagę kwestie uregulowań prawnych w zakresie możliwości udziału wojska w poszczególnych sytuacjach kryzysowych, a następnie zawarto szczegółową charakterystykę zagrożenia, wykaz realizowanych zadań, procedury aktywizacji dostępnych sił
i środków oraz zasady współdziałania wojska z innymi podmiotami[12].

MOŻLIWOŚCI ZADANIOWE SIŁ ZBROJNYCH RP W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH

Obecnie można zaobserwować poszerzanie zakresu zadań realizowanych przez przypisany siły zbrojne. W państwach o ustroju demokratycznym wojsko jest najważniejszym filarem wsparcia organów władzy i społeczeństwa w sytuacjach nadzwyczajnych. Przedsięwzięcia realizowane w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych stawia się obecnie na równi z tymi realizowanymi przez wojsko w zakresie bezpieczeństwa militarnego[13].

Już w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2007 roku zauważono, że wojsko dysponuje potencjałem ludzkim, organizacyjnym oraz sprzętem i wyposażeniem, które może być użyte do wspierania instytucji cywilnych podczas wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń, i nie wolno z tego nie skorzystać[14].

Jak podkreśla G. Sobolewski, wzrost zakresu zadań przewidzianych dla wojska
w obszarze zarządzania kryzysowego w znacznej mierze wynika z[15]:

  • wielkiej przydatności organizacji wojskowej (dyspozycyjność, zdyscyplinowanie, mobilność przestrzennej lokalizacji);
  • wciąż wzrastającej skali zagrożeń niemilitarnych (współcześnie tego typu zagrożenia są równie groźne, jak wojny i ich skutki);
  • niewydolności organizacyjnej i wykonawczej, zwłaszcza w sytuacjach szczególnych zagrożeń, stałych służb cywilnych, a także niedostatecznego przygotowania do sprostania nagłemu wzrostowi potrzeb ratowniczych, ochronnych, logistycznych, inżynieryjnych i innych w trybie natychmiastowym. Oznacza to, że w sytuacjach szczególnych zagrożeń i potrzeb zachodzi wręcz konieczności wsparcia wojskowego.

Z kolei według T. Ciszewskiego wojsko posiada potencjał ludzki, organizacyjny oraz wyposażenie, które mogą być wykorzystane do wsparcia środowiska cywilnego podczas klęsk żywiołowych, awarii i katastrof technicznych, a także pozostałych nadzwyczajnych zagrożeń, gdy użycie innych sił jest niemożliwe, niewystarczające lub ich zasoby zostały wyczerpane[16].

Możliwości zadaniowe wojska w obszarze zarządzania kryzysowego określono w Planie użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowe. Zgodnie z dokumentem ze składu Sił Zbrojnych RP wydziela się  i utrzymuje w nakazanych normach gotowości bojowej siły i środki adekwatne, co do skali  i charakteru potencjalnego zagrożenia[17].

Żołnierz 6 batalionu chemicznego ze Śremu w trakcie identyfikacji i usuwania substancji chemicznych / fot. mł. chor. Jacek Wiśniewski

Żołnierz 6 batalionu chemicznego ze Śremu w trakcie identyfikacji i usuwania substancji chemicznych / fot. mł. chor. Jacek Wiśniewski

Unikalny charakter i wyposażenie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej pozwalają na realizację następujących zadań w obszarze zarządzania kryzysowego:

  • uczestnictwo w zwalczaniu klęsk żywiołowych i ich skutków;
  • współdziałanie z policją w działaniach antyterrorystycznych;
  • współudział w monitorowaniu zagrożeń;
  • wykonywanie czynności mających na celu ocenę skutków zjawisk zaistniałych w obszarze wystąpienia sytuacji kryzysowej;
  • zadania o charakterze ratowniczo-poszukiwawczym;
  • ewakuacja poszkodowanej ludności i jej mienia;
  • organizowanie tymczasowego zakwaterowania dla ewakuowanej ludności;
  • współudział w ochronie mienia na obszarze wystąpienia sytuacji kryzysowej;
  • izolacja obszaru oddziaływania sytuacji kryzysowej i miejsca prowadzenia akcji ratowniczej;
  • wykonywanie o charakterze ratowniczym, ewakuacyjnym, i zabezpieczających przy obiektach budowlanych i zabytkach;
  • wykonywanie prac wymagających specjalistycznego sprzętu lub materiałów wybuchowych będących na wyposażeniu Sił Zbrojnych RP;
  • likwidacja skażeń chemicznych i biologicznych;
  • pomiar i usuwanie skażeń promieniotwórczych;
  • wykonywanie napraw i odbudowy infrastruktury technicznej;
  • udzielanie pomocy medycznej i wykonywanie zadań sanitarno-przeciwepidemicznych[18].

Warto również zaznaczyć, iż siły zbrojne są zdolne do zabezpieczenia logistycznego zarówno poszkodowanych, jak i pozostałych służb realizujących zadania w rejonie wystąpienia sytuacji kryzysowej. Zadania przez siły zbrojne w zakresie wsparcia logistycznego mogą obejmować między innymi:

  • wsparcie sił cywilnych podczas dostaw wody;
  • wsparcie sił cywilnych w dostawach żywności;
  • wsparcie i organizacja usług transportowych;
  • organizowanie tymczasowych miejsc zakwaterowania;
  • inne w zależności od potrzeb ludności cywilnej i podmiotów zaangażowanych
    w rozwiązywanie sytuacji kryzysowej[19];

Do głównych elementów wykonawczych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w tym zakresie wsparcia władz cywilnych i społeczeństwa należą między innymi:

  • Bataliony Ratownictwa Inżynieryjnego;
  • Zespoły Rozpoznania Biologicznego;
  • Chemiczno-Radiacyjne Zespoły Awaryjne;
  • Grupy Ratownictwa Lotniczego;
  • Grup Naziemnego Poszukiwania;
  • Minerskie Patrole Oczyszczania[20];

Warto zaznaczyć, iż w zwalczaniu zagrożeń niemilitarnych, zwłaszcza zaś sytuacji kryzysowych obejmujących katastrofy i klęski żywiołowe do wykonywania mogą zostać skierowani żołnierze Narodowych Sił Rezerwowych w ramach nadawanych im przez administrację wojskową przydziałów kryzysowych.

Jednym z zasadniczych przedsięwzięć realizowanych w ramach w Ministerstwa Obrony Narodowej od początku 2016 roku jest próba odtworzenia Wojsk Obrony Terytorialnej. Jak wskazuje się w raporcie przedstawionym przez Narodowe Centrum Studiów strategicznych, jednym z zasadniczych zadań przewidzianych dla tworzonej formacji ma być udział w przedsięwzięciach z zakresu zarzadzania kryzysowego[21].

PODSUMOWANIE

Zasadnicza funkcją państwa sprowadza się do zapewnienia bezpieczeństwa jego obywatelom. Koniecznością stają się zatem przedsięwzięcia prawno-organizacyjne ukierunkowane na zapobieganie i minimalizowanie skutków wszelkich zagrożeń. Zagrożenia spowodowane siłami natury oraz działalnością człowieka w określonych okolicznościach mogą stanowić zarzewie sytuacji kryzysowych. Działania podejmowane w ich obliczu często odbiegają od rutynowych działań podejmowanych przez podmioty wykonawcze systemu bezpieczeństwa narodowego.

Szczególną rolę w tym systemie odgrywają siły zbrojne stanowiąc środek ostateczny i wyjątkowo skuteczny. Wynika to z faktu, iż siły zbrojne państwa zaliczane są do najlepiej zorganizowanych podmiotów, pozostając w gotowości do sprawnego działania w czasie pokoju, kryzysu i wojny. Sprawność ta wyraża się przede wszystkim w wysokiej gotowości do podjęcia działań ukierunkowanych na wsparcie władz cywilnych i społeczeństwa w obliczu sytuacji kryzysowych. Wojsko dysponuje także specjalistycznym sprzętem oraz zapleczem logistycznym, co może okazać się szczególnie cenne w sytuacjach o charakterze kryzysowym.

Aby w pełni wykorzystać potencjał pozostający w dyspozycji organizacji wojskowej niezbędne stało się wdrożenie stosownych regulacji prawnych. Użycie oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP w sytuacji zagrożeń niemilitarnych ma zastosowani tylko i wyłącznie, w sytuacji, gdy użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub może okazać się niewystarczające do rozwiązania sytuacji kryzysowej.  W tym kontekście szczególnie istotne są zapisy ustaw o stanach nadzwyczajnych oraz ustawy o zarządzaniu kryzysowym.

Wszystko to prowadzi do konstatacji, iż współcześnie rola sił zbrojnych sprowadza się nie tylko do wypełniania ich zasadniczej roli ? obrony przed agresją zbroją, lecz obejmuje również przedsięwzięcia ukierunkowane na zwalczanie terroryzmu, niwelowanie skutków katastrof i klęsk żywiołowych, ochronę ludności i bezpieczeństwa publicznego. Przyjęte rozwiązania, choć niepozbawione pewnych mankamentów sprawdzają się, a żołnierze swoją ofiarną służbą niejednokrotnie zdobywają uznanie i zaufanie społeczności lokalnej dotkniętej skutkami zagrożeń dając świadectwo sprawności państwa.

PRZYPISY

[1] K. Sienkiewicz ? Małyjurek, F. R. Krynojnewski, Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej, Wyd. DIFIN, Warszawa 2010, s. 9

[2] G. Sobolewski, Organizacja i funkcjonowanie centrum zarządzania kryzysowego , AON, Warszawa 2011, s. 13-14.

[3] Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1980, s. 401

[4] P. Siekniewicz, P. Górny, Analiza systemowa sytuacji kryzysowych, ?Zeszyty naukowe AON? 2001, nr 4(45), s. 31.

[5] Ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 1967 nr 44 poz. 220.

[6] Art. 18, ust. 1. ustawy z dnia 27 kwietnia o zarządzaniu kryzysowym, Dz.U. 2007 nr 89 poz. 590 z późn. zm.

[7] Art. 11. ustawy z dnia 21 czerwca 2002 roku o stanie wyjątkowym, Dz.U. 2002 nr 113 poz. 985.

[8] Art. 3, pkt. 1, ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej, Dz.U. 2002 nr 62 poz. 558.

[9] Art. 2, 5, ibidem.

[10] Art. 18 i inne ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 roku o Policji, DzU 2011, poz. 1687.

[11] G. Sobolewski, Metodyka opracowania planu zarządzania kryzysowego, AON, Warszawa 2011, op., s. 55.

[12] W. Lidwa, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa 2010, s. 88.

[13] G. Sobolewski, Siły Zbrojne RP w…., op. cit., s. 111.

[14] Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2007 roku, Warszawa 2007, s. 24.

[15] Sobolewski G., Siły Zbrojne RP w…., op. cit., s. 112.

[16] T. Ciszewski, Udział Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej w zapobieganiu oraz usuwaniu skutków zagrożeń niemilitarnych, ?Zeszyty Naukowe WSOWL? 2011, nr. 2, Wrocław 2011, s. 363.

[17] Z. Piątek, Procedury i przedsięwzięcia systemu reagowania kryzysowego, AON, Warszawa 2011, s. 109.

[18] Z. Kuśmierek, Udział wojska w sytuacjach kryzysowych, ?Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy?, 2014 nr. 1, Legnica 2014, s. 18-19.

[19] Podając za: E. Nowak, Logistyka w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa 2009.

[20] Ibidem, s. 370.

[21] Koncepcja Obrony Terytorialnej w Polsce ? raport Narodowego Centrum Studiów Strategicznych, Narodowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa 2016.

Absolwent Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Obrony Narodowej w Warszawie (obecnie Akademii Sztuki Wojennej). Instruktor strzelectwa sportowego, instruktor kalisteniki i zagorzały fan wycieczek górskich. Zdobywca Wojskowej Odznaki Górskiej 21 Brygady Strzelców Podhalańskich i Odznaki Skoczka Spadochronowego Służb Ochrony. Członek grupy rekonstrukcyjnej SPAP Wojkowice i Stowarzyszenia "Głos bohatera". Do głównych zainteresowań naukowych autora należą terroryzm międzynarodowy, przestępczość zorganizowana, społeczne inicjatywy w obszarze bezpieczeństwa i obronności oraz zarządzanie kryzysowe.