Źródło: kuk-kriegsmarine.it

Polacy w austro-węgierskiej U-Bootwaffe

Austriaccy autorzy podają, że z ogólnej liczby 50 dowódców austro-węgierskich U-Bootów – 21 było narodowości austriackiej (Deutsch-Österreicher), 9 Czechów, 6 Chorwatów, 4 Polaków, 1 Bośniak, 1 Słowak i 1 Włoch. Ta statystyka jest niestety niekompletna, bo do pięćdziesiątki jeszcze trochę brakuje. Ponadto, historycy austriaccy, wedle moich ustaleń, za błędne kryterium narodowościowe biorą wyłącznie miejsce urodzenia poszczególnych oficerów K.u.K. Kriegsmarine.

Mojej Kasi

Polecamy również artykuły:

Stopnie oficerskie w marynarce austro-węgierskiej

Admirał c. i k. floty wojennej Juliusz Ripper, rodem z Podgórza

Bohaterska akcja SMS „Scharfschütze” pod dowództwem B. Nowotnego w Porto Corsini

Leitung des U-Wesens

Pierwszym dowódcą austro-węgierskiej U-Bootwaffe był Linienschiffsleutnant/Korvettenkapitän Erich Heyssler. W styczniu 1912 r. zastąpił go Franz von Thierry w randze Linienschiffsleutnant. Stał on na czele flotylli podwodnej (od lutego 1917 r. Leitung des U-Wesens – Kierownictwa Broni Podwodnej) niemal przez cały okres wojny. Awansował w tym czasie do stopnia Linienschiffskapitän, a w uznaniu zasług otrzymał w roku 1918 tytuł barona.
Jego zastępcą był Linienschiffsleutnant/Korvettenkapitän Urban Passerar. W sierpniu 1918 r. Georg von Trapp przejął od Korvettenkapitäna Ernsta von Račicia funkcję dowódcy bazy U-Bootów w Cattaro (ob. Kotor w Czarnogórze.).

W chwili wybuchu wojny z Włochami (23 V 1915 – tym samym zakończył się na Adriatyku 10-miesięczny okres działań flot, któremu literatura przedmiotu nadała później miano „Francuskiej Wojny”) kadra broni podwodnej, na czele której stał von Thierry, liczyła 33 oficerów i 523 marynarzy. Okrętami dowodzili oficerowie w stopniu Linienschiffsleutnant: U 1 – Franz Nejebsy (zastępca: Linienschiffsleutnant Orest Ritter von Zopa); U 2 – Otto Kasseroller (Fregattenleutnant Johann Ulmansky de Vracsevgaj); U 3 – Carl Strnad (Linienschiffsleutnant Elemér Malanotti); U 4 – Rudolf Singule (Linienschiffsleutnant Edgar Wolf); U 5 – von Trapp (Linienschiffsleutnant Hugo von Seyffertitz); U 6 – Passerar (Linienschiffsleutnant Hugo Fleck von Falkhausen); U 10 – Carl von Unczowski (Fregattenleutnant Friedrich Sterz); U 11 – Ludwig Eberhardt (Fregattenleutnant Hermann Rigele); U 12 – Egon Lerch (Fregattenleutnant Ernst Zaccaria); U 14 – Otto Zeidler i Gaston Vio (Fregattenleutnant Ludwig Müller); U 15 – Friedrich Schlosser (Fregattenleutnant Heinrich Pfeiffer); U 16 – Eugen Hornyák (Fregattenleutnant Paul Meixner); U 17 – Franz Skopinić (Fregattenleutnant Friedrich baron von Odelka.).

 

Na koloryzowanej pocztówce austro-węgierski okręt podwodny U 6 (typ U 5) [Holland]) wchodzi do portu w okresie przedwojennym. Źródło: kuk-kriegsmarine.it

Na koloryzowanej pocztówce austro-węgierski okręt podwodny U 6 (typ U 5) [Holland] wchodzi do portu w okresie przedwojennym.
Źródło: kuk-kriegsmarine.it

W rezerwie kadrowej znajdowali się Linienschiffsleutnant Leo Prášil i oficerowie w randze Fregattenleutnant – Andreas Korparić i Johann Pospichil.

Austriaccy autorzy (E. Sieche, W. Aichelburg, G. Pawlik i L. Baumgartner) podają, że z ogólnej liczby 50 dowódców austro-węgierskich U-Bootów – 21 było narodowości austriackiej (Deutsch-Österreicher), 9 Czechów, 6 Chorwatów, 4 Polaków, 1 Bośniak, 1 Słowak i 1 Włoch. Ta statystyka jest niestety niekompletna, bo do pięćdziesiątki jeszcze trochę brakuje. Ponadto, austriaccy historycy, wedle moich ustaleń (por. niżej) za błędne kryterium narodowościowe biorą wyłącznie miejsce urodzenia poszczególnych oficerów.

Urodzeni w Galicji:

Źródło: kuk-kriegsmarine.at

Źródło: kuk-kriegsmarine.at

Linienschiffsleutnant; Korvettenkapitän Klemens Ritter von Bézard (30.10.1877 – 21.01.1918) – miejsce urodzenia: Szczepanów. Dowodzone jednostki: U 2, U 1, U 20, U 23.

Źródło: kuk-kriegsmarine.at

Źródło: kuk-kriegsmarine.at

Linienschiffsleutnant Robert Dürrigl (26.05.1891 – 15.09.1973)[Niemiec?] – miejsce urodzenia: Kołomyja.
Dowodzone jednostki: U 10 (26.07.1917 – 24.11.1917), U 21 (24.03.1918 – 28.08.1918), U 29 (29.09.1918 – 31.10.1918.).

Źródło: kuk-kriegsmarine.at

Źródło: kuk-kriegsmarine.at

Linienschiffsleutnant; Korvettenkapitän Josef Holub (31.12.1885 – ?.10.1964) [Czech] – miejsce urodzenia: Przemyśl.
Dowodzone jednostki: U 21 (29.06.1916 – 24.02.1917), U 22 (25.02.1917 – 29.12.1917), U 27 (29.12.1917 – 31.10.1918.).

Źródło: kuk-kriegsmarine.at

Źródło: kuk-kriegsmarine.at

Linienschiffleutnant Hugo Theophil Pistel (11.04.1890 – 24.02.1954) – miejsce urodzenia: Lwów.
Dowodzone jednostki: U 11, U 14.

Źródło: kuk-kriegsmarine.at

Źródło: kuk-kriegsmarine.at

Linienschiffsleutnant Karl Edler von Unczowski (02.08.1881 – 10.11.1962) – miejsce urodzenia: Rzeszów.
Dowodzone jednostki: U 2, U 10, U 11, U 17.

Przypadek szczególny:

Źródło: kuk-kriegsmarine.at

Źródło: kuk-kriegsmarine.at

Linienschiffsleutnant Zdenko Knötgen (02.02.1892 – 07.02.1959) [zniemczony Słowak, do Polski wyjechał dopiero po wojnie] – miejsce urodzenia: Wiedeń.
Dowodzone jednostki: U 4 (27.08.1918 – 31.10.1918.).

Z dużą dozą prawdopodobieństwa za Polaków można uznać: Pistela i Unczowskiego, być może również von Bézarda. Z tym, że właściwie wszyscy byli nie tyle zniemczeni, co wynarodowieni. Motywy zaciągu do floty bywały najpewniej różne. Najbardziej oczywistym było zamiłowanie do wojaczki, co w wypadku floty łączyło się jeszcze z romantyką służby. W drugiej połowie XIX stulecia, po uzyskaniu przez Galicję autonomii, znikły opory przed wstępowaniem do sił zbrojnych dualistycznej monarchii i wytworzył się nawet swoisty „habsbursko-galicyjski” patriotyzm. O wiele częściej, jak się wydaje, mundury przywdziewano z woli rodziców lub opiekunów. Trudniej wychwycić inny, sądzić można równie istotny aspekt – ekonomiczny i finansowy.

Skład narodowościowy c.k. floty (1910):
? oficerowie: Niemcy 51%, Węgrzy 13%, Chorwaci 10%, Włosi 9%, Czesi 9%, Słoweńcy 4%, Polacy 3%.
? marynarze: Chorwaci 30%, Niemcy 24%, Włosi 18%, Węgrzy 13%, Czesi 7%, Słoweńcy 4%, Słowacy 2%.

Warto tutaj zaznaczyć, że pęd na Adriatyk, jaki zaznaczył się w latach 60. XIX stulecia nieco osłabł pod koniec wieku i odtąd liczba Polaków w korpusie oficerów marynarki zaczęła systematycznie spadać (z 4% w 1885 r. do 2,8% w 1910 r.). Wiązać się to mogło zarówno z wysokimi wymaganiami stawianymi w szkole oficerskiej (Akademii Marynarki Wojennej w Fiume), jak też rozbudową floty, co powodowało liczniejszy do niej nabór, przy stosunkowo stałej liczbie zaciągających się na morze Polaków.

Austro-węgierski U 10 (eks niem. UB 1) Oficjalnie okręt wszedł do służby w austro-węgierskiej marynarce 4 lipca 1915 roku pod oznaczeniem U 10.  Jego pierwszym dowódcą został Karl Edler von Unczowski, który pełnił tę funkcję tylko do września 1915 r. Dwa pierwsze okręty typu U 10 (niem. UB I) [U 10 - eks niem. UB 1; U 11 - eks niem. UB 15] wypożyczyła marynarka niemiecka w ramach rekompensaty za zarekwirowane okręty typu U 7. Były to jednostki typu UB I zbudowane w 1915 r. przez stocznię "Germania" w Kilonii. Rozłożone, przetransportowano koleją do Poli (ob. Pula w Chorwacji), gdzie złożono je w stoczni "Arsenal". W czasie wojny, podczas patroli w pobliżu Triestu U 10 zatonął na minie. Podniesiono go wprawdzie, ale do końca wojny przebywał w stoczni remontowej.  Wymiary: 27,9 x 3,1 x 3,0 metry.  Wyporność: 127,5 / 142,5 tony.  Napęd: 1 silnik Diesla o mocy 60 KM i 1 elektryczny - 120 KM. Prędkość: 6/9 węzłów.  Zasięg: 1200 Mm/4,9 węzła // 65 Mm/2,5 węzła.  Uzbrojenie: 2 wt 450 mm (dziobowe), 1 km.  Załoga: 2 oficerów i 13 marynarzy.  Źródło: wikimedia.org

Austro-węgierski U 10 (eks niem. UB 1)
Oficjalnie okręt wszedł do służby w austro-węgierskiej marynarce 4 lipca 1915 r. pod oznaczeniem U 10. Jego pierwszym dowódcą został Karl Edler von Unczowski, który pełnił tę funkcję tylko do września 1915 r.
Dwa pierwsze okręty typu U 10 (niem. UB I) [U 10 – eks niem. UB 1; U 11 – eks niem. UB 15] wypożyczyła marynarka niemiecka w ramach rekompensaty za zarekwirowane okręty typu U 7 (U 7, U 8, U 9, U 10, U 11). Były to jednostki typu UB I zbudowane w 1915 r. przez stocznię „Germania” w Kilonii. Rozłożone, przetransportowano koleją do Poli (ob. Pula w Chorwacji), gdzie złożono je w stoczni „Arsenal”.
W czasie wojny, podczas patroli w pobliżu Triestu U 10 zatonął na minie. Podniesiono go wprawdzie, ale do końca wojny przebywał w stoczni remontowej.
Wymiary: 27,9 x 3,1 x 3,0 metry.
Wyporność: 127,5 / 142,5 tony.
Napęd: 1 silnik Diesla o mocy 60 KM i 1 elektryczny – 120 KM.
Prędkość: 6/9 węzłów.
Zasięg: 1200 Mm/4,9 węzła // 65 Mm/2,5 węzła.
Uzbrojenie: 2 wt 450 mm (dziobowe), 1 km.
Załoga: 2 oficerów i 13 marynarzy.
Źródło: wikimedia.org

Dalsze losy Pistela, Knötgena, von Bézarda i von Unczowskiego

Hugon Teofil Pistel (1890-1954), w c.k. marynarce od 1909 r., w czasie I wojny światowej pływał m.in. pod dowództwem Linienschiffsleutnanta von Trappa; awansowany na Linienschiffsleutnanta (1916); dowódca U 14 (1918.). W PMW zweryfikowany jako kmdr por., pierwszy dowódca Dywizjonu Ćwiczebnego, który grupował wszystkie jednostki bojowe, o wysokich ambicjach i samoocenie, opuścił służbę na skutek zatargu z ówczesnym szefem sztabu Dowództwa Floty kmdr. Józefem Unrugiem (z marynarki niemieckiej.). Naczelnik Wydziału Żeglugi w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, następnie armator, wicedyrektor „Żeglugi Polskiej”, jeden z współtwórców polskiej floty handlowej. W 1939 r. zmobilizowany był m.in. attaché morskim w Sztokholmie, opiekując się internowanymi w Szwecji polskimi okrętami (1939-1940), a następnie szefem referatu marynarki handlowej w Kierownictwie Marynarki Wojennej (1940-1941.). Po wojnie pozostał na emigracji. 

Zdenko Knötgen (ur. 1892, z matki Słowaczki) od 1922 r. w Polskiej Marynarce Handlowej, kpt. ż.w., przez cały okres wojny dowodził niezwykle szczęśliwie pełniącym rolę wojskowego transportowca MS Sobieskim.

Dowodzony przez Klemensa von Bézarda U 23 natknął się 21 stycznia 1918 r. w rejonie Cieśniny Otranto na włoski konwój, eskortowany przez trzy torpedowce, przewożący 1000 żołnierzy z Brindisi do Valony (ob. Vlorë w Albanii.). Dowódca U-Boota rozpoczął manewry, aby zająć pozycję dogodną do przeprowadzenia ataku. U 23 został dostrzeżony przez nieprzyjaciela, gdy był w odległości 300 metrów od parowca. Transportowiec zmienił kurs, a najbliższy z torpedowców z 500 metrów rozpoczął szarżę na widoczny w wodzie peryskop. Korvettenkapitän von Bézard był tak zajęty prowadzeniem ataku na parowiec, że nie zauważył zamiaru torpedowca. Po odpaleniu torpedy U-Boot podniósł się samoczynnie, tak że na powierzchni morza pokazał się kiosk. Włoski torpedowiec Airone zrzucił bomby głębinowe, których eksplozje początkowo nie wyrządziły U-Bootowi żadnej szkody. Dopiero podczas próby ucieczki szybkim zanurzeniem, okręt został śmiertelnie ugodzony. U 23 wraz z całą załogą znalazł śmierć na dnie Adriatyku pośród podwodnych wybuchów i wydobywających się spod wody bąbli powietrza. Na powierzchni unosiły się wyłącznie szczątki okrętu oraz plama oleju.

Von Unczowski zmarł w Linzu w 1962 r.

U 3 na zjawiskowej pocztówce (typ U 3) [Germania] Źródło: kuk-kriegsmarine.it

U 3 na zjawiskowej pocztówce (typ U 3) [Germania]
Źródło: kuk-kriegsmarine.it

Asy głębin Habsburgów

Zdenko Hudeček (1887-1974)w czasach pokojowych pozornie nie należał do wysoko ocenianych oficerów. Hudeček wśród oficerów swej promocji zajmował zaledwie 8 lokatę. Linenschiffleutnant Zdeněk Eugen Hudeček (Czech!) okazał się jednak najskuteczniejszym austriackim podwodnikiem w latach 1914-1918. Na swych okrętach (U 17 i U 28) zatopił łącznie 11 statków o pojemności 47 726 BRT (oraz włoski kontrtorpedowiec Impetuoso.).

Na drugim miejscu asów podwodnych austro-węgierskiej U-Bootwaffe uplasował się Georg von Trapp. Na swych okrętach (U 5 i U 14) zatopił łącznie 12 statków o pojemności 45 668 BRT (oraz francuski krążownik pancerny Léon Gambetta i włoski okręt podwodny Nereide.). Co najciekawsze, w okresie przedwojennym von Trapp wśród oficerów austriackiej broni podwodnej zajmował… ostatnią lokatę. W związku z tym, co oczywiste, nie rokował zbyt wielkiej przyszłości w Kierownictwie Broni Podwodnej (Leitung des U-Wesens) i nie należał do wysoko ocenianych oficerów.

Łącznie okręty podwodne austro-węgierskiej Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine zatopiły na pewno 108 statków o tonażu 196 102 BRT, w przeważającej liczbie małych jednostek kabotażowych, oraz 2 krążowniki pancerne (francuski Léon Gambetta i włoski Giuseppe Garibaldi), 5 kontrtorpedowców (2 francuskie: Renaudin i Fourche; włoski Impetuoso i brytyjski Phoenix) i 2 okręty podwodne (włoski Nereide i francuski Circé.).

Niemiecka U-Flotille "Pola" bazująca w Cattaro (ob. Kotor w Czarnogórze.).  Źródło: 20thcenturybattles.com

Niemiecka U-Flotille „Pola” bazująca w Cattaro (ob. Kotor w Czarnogórze.).
Źródło: 20thcenturybattles.com

Bibliografia

I. Literatura:

? W. Aichelburg – Die Unterseeboote Österreich-Ungarns, Bd I-II, Graz 1981
? G. Pawlik, L. Baumgartner – S.M. Unterseeboote – das K.u.K. Unterseebootswesen 1907-1918, Graz 1986
? O. Trulei – Die U-Boot-Kommandanten der k.u.k. Kriegsmarine. Vergessene Schicksale, Wien 2012
? K. Csonkaréti ?Marynarka Wojenna Austro-Węgier w I Wojnie Światowej 1914-1918, Kraków 2004
? G. Janaczek ? Tüchtige Officirs und rechtschaffene Männer. Eine historische Bilderreise zu den Militär-Erziehungs- und Bildungsanstalten der k.u.k. Monarchie, Mitterfels 2007
? J. Rydel ? W służbie Cesarza i Króla. Generałowie i admirałowie narodowości polskiej w siłach zbrojnych Austro-Węgier w latach 1868-1918, Kraków 2001
? A. Sokol ? The Imperial and Royal Austro-Hungarian Navy, Annapolis 1968
? A. Jankowski, J.K. Sawicki – Lista imienna korpusów oficerskich Marynarki Wojennej; [w:] Kadry morskie Rzeczypospolitej, t. II: Polska Marynarka Wojenna, cz. : Korpus oficerów 1918-1947, Gdynia 1996
? J. Czerwiński, M. Czerwińska – Noty biograficzne oficerów Polskiej Marynarki Wojennej; [w:] Kadry morskie Rzeczypospolitej, t. II: Polska Marynarka Wojenna, cz. I: Korpus oficerów 1918-1947, Gdynia 1996

II. Źródła elektroniczne:

? http://www.kuk-kriegsmarine.at/

? http://www.gwpda.org/naval/ahsubs.htm

Wyznawca teorii wojennomorskich Mahana, Colomba i Corbetta. Gorący orędownik propagowania doktryny Nawalizmu na gruncie medialnym i społecznym w naszym kraju. Zainteresowania: wszystko co związane z budownictwem okrętowym oraz strategią i taktyką wojen morskich wieku pary, od okresu wojny krymskiej do okresu interwencji British Baltic Force w trakcie rosyjskiej wojny domowej włącznie. Dla stosownej przeciwwagi umysłowej, pochłania go również tematyka alianckich bombardowań powietrznych na niemieckie ośrodki miejskie w toku II WŚ oraz historia i rozwój "skrzydła bombowego" Rządu JKM - RAF Bomber Command.