T-34 – pancerna Myszka Miki

Służba i szlak bojowy:

W Armii Czerwonej

Pierwsze czołgi T-34/76 model 1940 trafiły do jednostek liniowych Armii Czerwonej w listopadzie 1940 roku. Szkolenie załóg rozpoczęto jednak dopiero wiosną 1940 roku. Na przeszkodzie dobremu przeszkoleniu załóg i całych jednostek stały ciągłe reorganizacje i czystki prowadzone w jednostkach pancernych. 21 listopada 1939 roku Główna Rada Wojenna podjęła decyzję o rozwiązaniu wszystkich czterech istniejących korpusów zmechanizowanych i sformowanie na ich miejsce brygad pancernych i dywizji zmechanizowanych. Rok później GRW podjęło decyzje o sformowaniu dziewięciu korpusów zmechanizowanych. Na początku 1941 roku postanowiono sformować aż 20 korpusów zmechanizowanych. Armia Czerwona nie posiadała jednak wystarczającej liczby ludzi i sprzętu by skompletować takie jednostki. Ciągłe formowanie i rozformowywanie jednostek oraz zmiana ich dyslokacji utrudniała szkolenia na nowym sprzęcie i wprowadzała chaos w wojskowej organizacji. Do 22 czerwca gotowość boją uzyskało tylko 9 korpusów zmechanizowanych z 19 stacjonujących w zachodnich okręgach wojskowych. Posiadały one łącznie 10394 czołgi. Wszystkich czołgów na zachodzie ZSRR 1 czerwca 1941 roku było aż 12782 z czego 967 czołgów to czołgi T-34. Państwa Osi tymczasem po drugiej stronie granicy zgromadziły 3899 czołgów i dział samobieżnych. Tylko połowa z nich to w miarę nowoczesne ale i tak ustępujące wozom radzieckim czołgi PzKpfw III i PzKpfw IV. Korpusami wyposażonymi czołgi T-34 były 3, 4, 6, 8 i 15 Korpus Zmechanizowany. 238 czołgów znajdowało się w 6 Korpusie Zmechanizowanym (stacjonującym w Zachodniej Białorusi) a 261 w 4 Korpusie Zmechanizowanym (stacjonujący w Zachodniej Ukrainie). Pozostałe 468 czołgów rozdzielono pomiędzy 3 Korpus Zmechanizowany (stacjonujący na Litwie), 8 i 15 Korpus Zmechanizowany (stacjonujące w Zachodniej Ukrainie). Jednak tylko część z tych wozów nadawała się do wzięcia udziału w walkach. Reszta czekała na amunicje i paliwo lub była naprawiana w warsztatach. Załogi nie były dobrze przeszkolone do obsługi tych czołgów a same czołgi były bardzo awaryjne. Niedoświadczeni kierowcy spalali sprzęgła, psuli skrzynie biegów i zacierali silniki. Dowódcy czołgów musieli komunikować się często między sobą za pomocą flag sygnałowych ,którymi machali z wież swoich czołgów… W trakcie długich tras wiele czołgów T-34 ulegało poważnym awariom których nie można było naprawić w polu. Brakowało ciągników ewakuacyjnych które mogły by ściągnąć uszkodzone czołgi z pola walki przez co niejednokrotnie uszkodzenie czołgu było równoznaczne z jego utratą.

Chrzest bojowy – Operacja Barbarossa:

Operacja Barbarossa rozpoczęła się 22 czerwca 1941 roku. Główne radzieckie uderzenie spadło na Zachodni Specjalny Okręg Wojskowym w którym stacjonował zaledwie jeden korpus wyposażony w czołgi T-34 – 6 Korpus Zmechanizowany. Został on w ciągu kilku pierwszych dni doszczętnie rozbity przez przeważające wojska niemieckie. Z powodu zajęcia przez Niemców większości źle rozmieszczonych składów amunicji i paliwa około 50 w pełni sprawnych czołgów T-34 zostało porzuconych przez załogi a następnie przejęte przez Niemców!!! Aż trzy radzieckie korpusu zmechanizowane wyposażone w czołgi T-34 stacjonowały w Kijowskim Specjalnym Okręgu Wojskowym. Wszystkie trzy jednostki: 4, 8 i 15 Korpusy Zmechanizowane przeszły tam do kontrataku w kierunku Lublina. Już 22 czerwca doszło do pierwszych pancernych starć. 23 czerwca pod Kamionką Strumiłowską radziecka 32 Dywizja Pancerna zniszczyła 18 niemieckich czołgów z 11 Dywizji Pancernej tracąc przy tym w boju 4 T-34 jednak aż 6 czołgów zostało uszkodzonych i nie można było ich ewakuować z pola walki… 24 czerwca powstała luka o długości 50 kilometrów pomiędzy dwoma radzieckimi armiami w którą weszło 799 niemieckich czołgów z 1 Grupy Pancernej. Wojska niemieckie próbowały oskrzydlić wojska radzieckie. Cztery radzieckie korpusu zmechanizowane (8, 9, 15 i 19) przypuściły tam kontrnatarcie w celu zażegnania kryzysu. Mimo tego ,że liczyły one aż 2156 czołgów to tylko połowa z nich nadawała się do walki. W ciągu kilku kolejnych dni trwały zażarte walki pod Dubnem i Brodami. Mimo licznych sukcesów radziecki kontratak zakończył się niepowodzeniem. Wszystkie radzieckie korpusy zmechanizowane zostały otoczone i doszczętnie rozbite wraz z całym sprzętem. Natomiast na Litwie w pierwszych dniach niemieckiego ataku 3 Korpus Zmechanizowany stawił Niemcom zdecydowany opór. Jego czołgi T-34 powstrzymały atak niemieckich czołgów PzKpfw 35(t) z 6 Dywizji Pancernej w pobliżu miejscowości Rosienie oraz PzKpfw 38(t) z 7 Dywizji Pancernej nad Niemnem. Jednak dla niemieckich czołgistów spotkanie z czołgami T-34 i KW-1 były szokującym przeżyciem. Od pierwszych dni Operacji Barbarossa okazało się ,że niemieckie armaty przeciwpancerne Pak 36 kal. 37 mm są absolutnie nieskuteczne w walce z radzieckimi T-34. Ich pociski odbijały się od pancerzy radzieckich czołgów z charakterystycznym dźwiękiem dlatego armaty te szybko zyskały przydomek ,,kołatka”. Nawet armaty większego kalibru miały problem z przebiciem pochylonego pancerza radzieckiego czołgu. Jedynie armata Flak 18 kal. 88 mm była w stanie zniszczyć go z odległości aż 2000 metrów jednak było ich zbyt mało by powstrzymać radzieckie czołgi. Mimo ogromnej przewagi T-34 nad każdym niemieckim czołgiem ,która była porównywalna do walki Dawida i Goliata to w pierwszych tygodniach walk w wyniku chaosu, braku amunicji i paliwa, ciągłych awarii oraz braku skoordynowanego dowodzenia radzieckie jednostki pancerne traciły setki czołgów. Jako przykład można podać 32 Radziecką Dywizję Pancerną która została do połowy lipca doszczętnie zniszczona wraz ze swoimi 173 czołgami T-34. Od 22 czerwca do 9 lipca 1941 roku Armia Czerwona straciła 11712 czołgów czyli niemalże tyle ile przed 22 czerwca stacjonowało łącznie w zachodniej części ZSRR!!! Straciła także większość czołgów T-34. Na początku sierpnia w jednostkach liniowych Armii Czerwonej walczącej z Niemcami było już tylko 235 sprawnych czołgów T-34/76 model 1940 i 1941. 116 nowych czołgów T-34/76 model 1941 znajdowało się w świeżo sformowanych jednostkach. 24 sierpnia 1941 roku zastępca Ludowego Komisarza Obrony wydał dyrektywę o przekształceniu dywizji pancernych w brygady pancernej. W wojnie obronnej jaką prowadziła teraz Armia Czerwona lepiej sprawdzały się mniejsze samodzielne jednostki zdolne do szybkiego przemieszczania się. W jesiennych walkach defensywnych Armia Czerwona straciła niemalże wszystkie swoje czołgi T-34.

Bitwa pod Moskwą:

W październiku rozpoczęła się Bitwa pod Moskwą. Do sił broniących Moskwy skierowano nowo sformowane brygady pancerne. Przykładem może być 4 Brygada Pancerna (od 11 listopada 1941 roku Gwardyjska Brygada Czołgów). Została sformowana we wrześniu 1941 roku w Stalingradzie. Posiadała 49 czołgów w tym 16 T-34/76 model 1941. W październiku toczyła walki w rejonie Mceńska i Orła z 2 Niemiecką Grupą Pancerną. Brygada ta jako jedna z słynęła z doskonałego dowództwa, dobrego zwiadu i maskowania. W ciągu 8 dni walk brygada zniszczyła 133 czołgi, 2 samochody pancerne, 7 dział, 15 ciągników, dziewięć samolotów, baterię przeciwlotniczą i wiele innego sprzętu wroga. Przykładem radzieckiego asa pancernego z tej jednostki był porucznik Dimitrij Ławrynienko – dowódca samodzielnej grupy czołgów. 6 października walczył z niemieckimi czołgami w rejonie Naryszkino-Pierwyje Wojny. Atakujący Niemcy zostali powstrzymani przez czołgi Ławrynienki które niespodziewanie wyjechały z lasy i zniszczyły 6 czołgów PzKpfw III zatrzymując niemieckie natarcie. Po chwili uderzyły z drugiej stronie niszcząc łącznie 15 czołgów przeciwnika bez strat własnych. Porucznik wziął udział w 28 potyczkach pancernych w czasie 3 kolejne jego czołgi zostały zniszczone a on wyszedł z nich bez szwanku. Zginął w kolejnej potyczce pancernej 17 grudnia pod Wołokołamskiem. Do tego czasu zniszczył 52 niemieckie czołgi i był największym radzieckim asem pancernym. W Bitwie pod Moskwą zastosowano po raz pierwszy czołgi T-34/57 zwane ,,niszczycielami”. 10 takich czołgów miała na wyposażeniu 21 Brygada Pancerna która w ciągu dwóch dni 15 i 16 listopada zniszczyła ona w zasadzkach 18 niemieckich czołgów. W październiku 1941 roku pod Moskwą znajdowało 483 czołgów jednak czołgi T-34 i KW-1 stanowiły do końca roku niewielki ich odsetek. Oprócz zdeterminowanej radzieckiej obrony czynnikiem który przeważył o porażce Niemców pod Moskwą była Matka Natura. Zimą 1941/1942 roku ogromną zaletą czołgów T-34 okazały się szerokie gąsienice ułatwiające poruszanie się w błocie i śniegu.

1942:

Na początku 1942 roku gdy ruszyła masowa produkcja czołgów T-34 liczona w tysiącach oraz do służby wprowadzono nowy model T-34/76 model 1942 straty z poprzedniego roku były powoli uzupełniane. W sierpniu 1942 toczyły się zacięte i dramatyczne walki pod Stalingradem. Większość tamtejszych czołgów stanowiły czołgi T-34 dostarczane prosto z Stalingradzkiej Fabryki Traktorów na front. Z powodu zwiększenia szybkości produkcji i braku surowców były one bardzo słabej jakości i miały krótką żywotność. Najważniejsze jednak dla Armii Czerwonej było utrzymanie Stalingradu i Stalingradzkiej Fabryki Traktorów która była główną fabryką produkującą czołgi T-34. 23 sierpnia niemieckie czołgi przedarły się w pobliże tej fabryki. Pierwszą linię obrony stanowiły armaty przeciwlotnicze obsługiwane przez kobiety które nie umiały strzelać z nich do celów na ziemnych. Baterie przeciwlotnicze wraz z obsługami zostały po prostu rozjechane przez niemieckie czołgi. W tym czasie do walki ruszyły wszystkie czołgi T-34 jakie znajdowały się w fabryce i nadawały się do walki – łącznie około 60 egzemplarzy których załogi stanowili robotnicy z fabryki. W czasie bezpośrednich walk w Stalingradzie od 23 sierpnia do 13 września gdy zamknięto fabrykę robotnicy wyremontowali często bezpośrednio na linii frontu 200 czołgów T-34. Dostarczyli także 170 wież czołgowych które miały stanowić stacjonarne stanowiska ogniowe. Wkład fabryki i jej robotników w obronę Stalingradu był ogromny.

1943:

Zimą 1943 roku w czasie kontrofensywy nad Wołgą i walk o Charków niemalże wszystkie czołgi starszych typów zostały wycofane ze służby a koniem roboczym Armii Czerwonej stał się czołg T-34. W tym roku służby wprowadzono nowy model T-34/76 model 1943. Obok niego służyły niemalże tylko czołgi lekkie T-70 w jednostkach rozpoznawczych i czołgi ciężkie KW-1 w pułkach czołgów ciężkich.5 lipca 1943 roku rozpoczęła się Bitwa na Łuku Kurskim w lipcu 1943 roku mocno we znaki Armii Czerwonej dały się dwa typy nowych niemieckich czołgów: czołgi średnie PzKpfw V Panther i czołgi ciężkie PzKpfw VI Tiger. Ich armaty były w stanie zniszczyć radzieckie T-34 trafieniem w przedni pancerz z odległości ponad 2000 metrów. Natomiast T-34 mógł zniszczyć je trafieniem w boczny lub tylni pancerz z odległości co najmniej 500 metrów. 12 lipca 1943 roku rozpoczęła się największa bitwa pancerna w historii pod Prochorowką. 1200 czołgów po obu stronach starło się ze sobą w bezwzględnej walce. Zdesperowani radzieccy czołgiści często szaleńczo szarżowali na niemieckie czołgi zderzając się z nimi i unieruchamiając je. Straty po tej bitwy dla strony radzieckiej były piorunujące. Często współczynnik strat wynosił 1:50 na korzyść Niemców… Jesienią 1943 roku czołgi T-34 brały udział w wallkach pod Smoleńskiem i nad Dnieprem. W obliczu pojawienia się nowych niemieckich czołgów rozpoczęto w pośpiechu pracę nad wyposażeniem T-34 w nową armatę.

1944:

Dopiero w lutym 1944 roku do produkcji trafił T-34/85 model 1943 z armatą D-5T ale został zastąpiony już w marcu tego roku czołgiem T-34/85 model 1944 z armatą ZiS S-53. Rozpoczęła się produkcja seryna nowego czołgu którego pierwsze egzemplarze trafiły na front wiosną 1944 roku. Nowe T-34/85 mimo ,że miały zdecydowanie większą wartość bojową od poprzednich wersji T-34 to nadal bardzo ustępowały niemieckim czołgom. Średnia żywotność czołgu T-34 i jego załogi wynosiła maksymalnie kilka tygodni a czasami nawet kilka dni… W tym czasie średni współczynnik strat na froncie wschodnim wynosił 1:9 jednak Sowieci mogli sobie na takie straty pozwolić gdyż w 1944 roku miesięcznie średnio ponad 1200 czołgów T-34/85 opuszczało zakłady produkcyjne podczas gdy Niemcy przez całą wojnę wyprodukowali zaledwie 1346 Tygrysów!!! Do maja 1944 roku Armia Czerwona brała udział w Kampanii Zimowej w czasie której wyzwolono większość terenów ZSRR. W czerwcu 1944 roku rozpoczęła się Operacja Bagration. Główną siłę uderzeniową wojsk radzieckich stanowiły czołgi T-34/76 i nowe czołgi T-34/85. Armia Czerwona przekroczyła przedwojenne granice ZSRR i weszła do Polski, Rumunii, Słowacji i Węgier. Front zatrzymał się dopiero w sierpniu 1944 roku na Wiśle. Do końca 1944 roku udało opanować się część Polski, Czechosłowacji, Węgier i Jugosławii oraz Rumunie i Bułgarię. W czasie przerwy w walkach rozpoczęto proces wycofywania starszych czołgów T-34/76 ,który trwał do końca wojny a ostatecznie zakończył się dopiero w latach 50.

1945:

Nowa ofensywa ruszyła dopiero w styczniu 1945 roku. Błyskawicznie wyzwolono tereny przedwojennej Polski i wkroczono na teren III Rzeszy. Wiosną 1945 roku toczono zażarte walki z rozbitymi jednostkami niemieckimi oraz dziećmi i starcami z Volkstrumu broniącymi swojego ,,Vaterlandu”. W kwietniu 1945 roku roku otoczono Berlin. Rozpoczęły się w nim zażarte walki uliczne. Największym zagrożeniem dla radzieckich czołgów i ich załóg byli członkowie Volksturmu z Panzerfaustami ,których ukrytych w różnych zakamarkach w Berlinie było setki. Załogi zaczęły montować na swoich czołgach pancerz siatkowy który jednak nie zdawał się na zbyt wiele. Straty poniesiono w jednostkach pancernych w Berlinie były ogromne. Berlin poddał się dopiero 2 maja 1945 roku po dwóch tygodniach zażartych walk ,a niemalże wszystkie jednostki niemieckie na froncie wschodnim poddały się 8/9 maja 1945 roku. Ostatnie walki trwały do 12-13 maja 1945 roku w Czechosłowacji i w Austrii gdzie broniły się niemieckie oddziały Waffen-SS próbujące przebić się do sektorów okupacyjnych zachodnich aliantów. II wojna światowa w Europie dobiegła końca. W sierpniu 1945 roku czołgi T-34 wraz z częścią radzieckich wojsk przerzucono do Azji Wschodniej gdzie miały zetrzeć się z japońską Armią Kwantuńską. Japończycy dysponowali tylko nielicznymi przestarzałymi czołgami lekkimi dlatego czołgi T-34 nie spotkały tam godnych siebie przeciwników. Japonia skapitulowała 2 września 1945 roku. II wojna światowa na Pacyfiku i w Azji zakończyła się.

W Ludowym Wojsku Polskim

13 lipcu 1943 roku do 1 Pułku Pancernego 1 Dywizji Piechoty LWP przybył pierwszy transport 32 czołgów T-34/76 model 1942. Rozpoczął się trzymiesięczny okres szkolenia na nowych czołgach. 19 sierpnia 1943 roku na bazie 1 Pułku Pancernego sformowano 1 Brygadę Pancerną im. Bohaterów Westerplatte. 1 Pułk Pancerny został na 22 września wyłączony ze składu 1 Brygady i włączony operacyjnie w skład 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki ,która miała wziąć udział w radzieckim ataku pod Lenino. Pułk miał za zadanie wesprzeć dywizję w próbie przedarcia obrony niemieckiej i dotarcia do linii Dniepru. 9 października przeprowadzono rekonesans niemieckiej obrony który zakończył się połowicznym sukcesem gdyż nie rozpoznano dokładnie doliny rzeki Mierei. 10 października dywizja rozpoczęła natarcie. Pułk miał za zadanie wraz z bateriami przeciwpancernymi i plutonem saperów zająć podstawy wyjściowe, wspierać ogniem nacierającą piechotę 1 Dywizji Piechoty a następnie przeprawić się przez Miereje i wspierać dalej bezpośrednio piechotę. Dowódca pułku podpułkownik Anatol Wojnowski – radziecki oficer POP (Pełniący Obowiązki Polaka) został przydzielony na dowódcę pułku z powodu nazwiska z końcówką ,,ski”… Był nałogowym alkoholikiem i bardzo marnym dowódcą co przełożyło się na pierwsze walki pułku. Rozdzielił on wszystkie kompanie pułku pomiędzy pułki piechoty co nie było najlepszym rozwiązaniem. Teren natarcia był bardzo trudny gdyż była to rzeka i okalające ją bagna. W takim terenie czołgi nie nadawały się do walki. Część czołgów ugrzęzła w podmokłym terenie już na samym początku bitwy. Tylko nielicznym czołgom udało się wypełnić swoją rolę wsparcia piechoty. Pułk stracił w czasie walk aż 15 czołgów mimo ,że nie wykonał zadania… 1 Dywizja Piechoty poniosła także ogromne straty. Obie jednostki zostały 14 października ściągnięte z frontu i odesłany na tyły.

Po trwającym niemal 7 miesięcy szkoleniu 1 Brygada Pancerna ruszyła w kierunku Polski. Po kilku tygodniach dotarła do 9 sierpnia do Łaskarzewa a późnił przeprawiła się przez Wisłę na Przyczółek Warecko-Maguszewski. Rozpoczęła się bitwa pod Studziankami. W tym czasie Niemcy ponownie zajęli Grabnowolę i podeszli pod Studzianki. Postępy Niemców zahamował atak 3 kompanii czołgów z 1 Pułku Pancernego, a 11 sierpnia Niemcy zostali ostatecznie wyparci ze wsi Studzianki po ataku 1 kompanii czołgów. Dzięki temu został zmniejszony wyłom w pozycjach polsko?radzieckich, który został ostatecznie zamknięty 14 sierpnia dzięki koncentrycznemu uderzeniu. W ciągu kolejnych dwóch dni 15 i 16 sierpnia likwidowano okrążone grupy nieprzyjaciela. Wieczorem 18 sierpnia cała 1 Brygada Pancerna została włączona w skład 1 Armii LWP pod Manguszewem. Po dwóch tygodniach odpoczynku 1 Brygada weszła do akcji wraz z 1 Armią LWP w czasie operacji likwidacji niemieckiego przyczółka w widłach Wisły i dolnej Narwi. Ważną częścią tego przyczółka był umocniony rejon prawobrzeżnej Warszawy. 10 września 1 Dywizja Piechoty wraz 1 Brygadą Pancerną nacierały w kierunku Pragi. W kolejnych dniach toczono ciężkie walki uliczne. Wyparto nieprzyjaciela ze śródmieścia Pragi i opanowały wschodni brzeg Wisły. Do pododdziałów 1 Brygady Pancernej dołączyły ochotniczo grupy powstańców Armii Krajowej z Pragi, które działając jako desant czołgowy torowała drogę czołgom, wskazywała przejścia i usuwała zapory. 29 września w obliczu zagrożenia prawego skrzydła 1 Armii LWP na Pradze przez niemieckie siły pancerne, broniący się tu 6 Pułk Piechoty z 2 Dywizji Piechoty na odcinku Zacisze-Ząbki został wzmocniony 1 Pułkiem Czołgów. Przez ponad miesiąc 1 Brygada Pancerna odpoczywała po ciężkich walkach na Pradze. W dniach 24-28 października 1 i 2 Dywizja Piechoty oraz wspierające je pododdziały 1 Brygady Pancernej działając wraz z jednostkami radzieckimi, stoczyły walkę w celu zmniejszenia niemieckiego przyczółka w widłach Wisły i dolnej Narwi. Po 28 października Brygada przeszła do obrony osiągniętej rubieży i pozostawała na niej do 16 stycznia 1945 do rozpoczęcia ofensywy styczniowej. 

15 stycznia 1 Brygada Pancerna przeprawiła się przez Wisłę przez mosty pod Tarnowem i wieczorem tego samego dnia skoncentrowała się w lesie na północny zachód od Manguszewa. 16 stycznia przeprawiła się przez Pilicę w rejonie wsi Ostrołęka. Wieczorem tego samego zatrzymała się w rejonie Żelazna oraz Piekut i nawiązała współdziałanie z 1 Dywizją Piechoty. Nocą 17 stycznia wykonała marsz w kierunku Piaseczna. Rankiem brygada opanowała miasto, a następnie uderzyła w kierunku na Lesznowolę, Raków i Włochy odcinając przeciwnikowi drogę odwrotu. Jedna z kompanii brygady została użyta do walk w centrum Warszawy gdzie wspierała pododdziały 6 Dywizji Piechoty wyzwalającej miasto. Po przełamaniu niemieckiej obrony nad Wisłą i likwidacji jednostek nieprzyjaciela brygada podporządkowana czasowo 47 Armii Radzieckiej maszerowała trasą przez: Włochy, Łazy, Gostynin i Inowrocław. 23 stycznia podeszła do Torunia i miała być użyta do walk o miasto. Otrzymawszy jednak nowy rozkaz i pomaszerowała do Bydgoszczy. Czołowy oddział brygady rozbił niemiecką kolumnę około 40 samochodów z zaopatrzeniem i przełamał obronę na peryferiach miasta. Czołgi wdarły się do miasta, spychając nieprzyjaciela za Brdę. 26 stycznia dwa plutony czołgów, wraz z radziecką piechotą przeprawiły się przez most na Brdzie i ubezpieczone na skrzydłach przez pododdziały 1 Samodzielnej Brygady Kawalerii zlikwidowały opór nieprzyjaciela. Następnego dnia przy czynnej pomocy miejscowej ludności Bydgoszcz została oczyszczona z ostatnich grup niemieckich. 29 stycznia 1 armia WP wyruszyła z rejonu Bydgoszczy w kierunku zachodnim ugrupowana w dwie kolumny. Pododdziały pancerne armii miały zabezpieczać jej prawe skrzydło. Z powodu trudnych warunków atmosferycznych jej wymarsz opóźnił się. 1 Brygada podczas marszu wchodziła kilkakrotnie swymi ubezpieczeniami w kontakt z grupami nieprzyjaciela, które niszczyła lub spychała. 4 lutego była skoncentrowana w rejonie Radawnicy. Natarcie na Mirosławiec ruszyło 10 lutego. Niemcy zorganizowali silną obronę ale mimo to wieczorem Mirosławiec został zdobyty. Zwycięstwo to zostało okupione dużymi stratami w ludziach i sprzęcie. Później 1 Brygada i 13 Pułk wspierając piechotę wykonały uderzenie w kierunku Żabina i potem w kierunku Borujska. Natarcie jednak utknęło ale w końcu udało się opanować Borujsk. Doszło do gwałtownego starcia z grupą niemieckich dział pancernych. Utracono wiele czołgów i niektóre jednostki utraciły cały sprzęt. Następnego dnia przełamano opór nieprzyjaciela w rejonie Smolnych Gór i Żabinek. Po przełamaniu obrony pod Wiechowem 1 Armia LWP ruszyła w pościg za nieprzyjacielem stronę wybrzeża. Po przełamaniu niemieckich pozycji na Pomorzu Zachodnim 8 marca 1945 1 Brygada Pancerna została wyłączona ze składu 1 Armii WP i podporządkowana 2 Frontowi Białoruskiemu.czasie wojska niemieckiej 2 A zostały odcięte od głównych sił w rejonie Gdyni i Gdańska przyparte do morza przez jednostki 2 Frontu Białoruskiego. Rejon Pomorza Gdańskiego wraz z portami był silnie umocniony. Niemcy walczyli przy wsparciu jednostek marynarki wojennej i kontynuowali pośpieszną ewakuację morzem. Brygada otrzymała uzupełnienia. Brygada przeszła do systematycznego natarcia na silnie umocnioną obronę nieprzyjaciela. Nocą 14 marca atakowała na linii szosy pod Janowem. Od 17 do 23 marca brygada odpoczywała i utrzymywała uzupełnienia. W tym czasie wojska radzieckie dotarły do wybrzeża Bałtyku w Sopocie a siły niemieckie rozcięto na dwie części. 1 Brygada Pancerna rozpoczęła likwidacje okrążonych jednostek niemieckich w Gdańsku. Toczono tam zacięte walki. 25 marca przełamano główny pas obrony niemieckiej. Walki trwały do 29 marca gdy Niemcy opuścili Gdańsk i wycofali się na Kępę Oksywską. Do 3 kwietnia rozbito oddziały nieprzyjaciela i zakończono walki. Brygada pozostała w obronie wybrzeża do 13 czerwca 1945. W czołgi T-34 wyposażona była 2 Sudecka Brygada Pancerna, 3 i 4 Drezdeńska Brygada Pancerna oraz 16 Dnowsko-Łużycka Brygada Pancerna. W 1952 roku uruchomiono produkcje czołgów T-34/85 w Zakładach Mechanicznych ,,Łabędy” ,którą kontynuowano do 1955 roku w czasie której wyprodukowano 1380 czołgów z czego 272 zostały przeznaczone na eksport. Ze służby liniowej wycofano je w latach 60 a całkowite wycofanie nastąpiło w 1986 roku.

W Czechosłowackiej Armii Ludowej

10 sierpnia 1944 roku na bazie 1 Czechosłowackiego Samodzielnego Pułku Pancernego sformowano 1 Czechosłowacką Samodzielną Brygadę Pancerną. Wchodziła w skład 1 Czechosłowackiego Korpusu Armijnego. Jej szlak bojowy wiódł przez miejscowości Od 8 września do 6 października brała udział w bitwie o Przełęcz Dunkielską. Następnie walczyła w słowackich Karpatach od 6 października do 1 grudnia 1944 roku a później od 2 do 27 grudnia na rzeką Ondava. W dniach 15-16 stycznia walczyła o miasto Jasło. Od 23 stycznia do 4 lutego walczyła dalej na Słowacji a później w rejonie Żor i Wodzisławia od 24 marca do 15 kwietnia 1945 roku. Wzięła udział w Operacji Ostrawskiej od 15 kwietnia do 5 maja 1945 roku. Ostatnim epizodem kampanii były walki w rejonie Pragi od 6 do 10 maja. Łączne straty brygady wyniosły 265 zabitych i 690 rannych oraz 60 pojazdów pancernych zniszczonych. 1 października 1945 brygada została rozwiązana. W 1951 roku rozpoczęto produkcje czołgu T-34/85. Zakończono ją w 1958 roku po wyprodukowaniu 3185 czołgów z czego część poszła na eksport a reszta do Czechosłowackiej Armii Ludowej.

Koreańska Armia Ludowa

Do nowo powstającej Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej na pod koniec lat 40 zaczęły trafiać pierwsze czołgi T-34/85 przysyłane masowo ze związku radzieckiego. 25 czerwca komunistyczna Korea Północna uderzyła siłami Koreańskiej Armii Ludowej na demokratyczną Koreę Południową. Już w pierwszych dniach doszło do starć z nielicznymi amerykańskimi czołgami M24 Chaffe i M4 Sherman nad którymi T-34/85 górował lub był równorzędnym przeciwnikiem. Do września 1950 roku udało się opanować niemalże całą Koreę Południową. Jednak w tym samym miesiącu ruszyła kontrofensywa sił ONZ która odepchnęła Koreańską Armię Ludową na przedwojenną granicę. Wtedy na froncie zaczęły masowo pojawiać się amerykańskie czołgi M46 Patton i brytyjskie Centurion które górowały nad koreańskimi T-34/85. W grudnia 1950 roku siły ONZ niemalże całkowicie rozbiły Armię Korei Północnej i zdobyła prawie cała Koreę Północną. Sytuację poprawiła chińska interwencja armii ,,Chińskich Ochotników Ludowych” która wspólnie z Armią Północnokoreańską odzyskała większość utraconego terenu jednak po kilku miesiącach front ustabilizował się na przedwojennej granicy i ostatecznie 27 lipca 1953 roku podpisano zawieszenie broni. Po wojnie czołgi T-34/85 stanowiły w Koreańskiej Armii Ludowej podstawowy czołg przez ponad 20 lat do czasu zakupienia i wprowadzenia do służby czołgów radziekcich T-55 i jego chińskiej kopii Type 59 a wycofany został całkowicie ze służby dopiero w latach 90.

Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza

Do nowo powstałej komunistycznej Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej Mao Zedonga wspieranej przez ZSRR która walczyła z chińskimi narodowcami z Kuomintangu pod koniec lat 40 zaczęły trafiać pierwsze czołgi T-34/85. W maju 1950 komuniści zajęli Pekin a narodowcy zostali zmuszeni do ewakuacji na Tajwan. Tylko w 1950 roku ChALW otrzymała 1837 T-34/85 ,który w Chinach oznaczano Type 58. Zostały one wykorzystane w późniejszych walkach z Kuomintangiem oraz w czasie wojny w Korei. W czerwcu 1950 roku komunistyczna Korea Północna zaatakowała demokratyczną Koreę Południową. Jeszcze latem 1950 roku do Korei dotarły wojska interwencyjne ONZ na czele z Amerykanami którzy do grudnia 1950 roku odzyskali cały utracony teren i opanowali niemalże cała Koreę Północną. 25 grudnia Mao Zedong zdecydował o wprowadzeniu do Korei kilkuset tysięcznej komunistycznej armii ,,Chińskich Ochotników Ludowych”. Głównymi czołgami tej armii były właśnie chińskie Type 58. Były one równorzędnym przeciwnikiem dla amerykańskich Shermanów jednak ustępował zdecydowanie amerykańskim czołgom średnim M46 Patton i brytyjskim Centurion. Po naporem Chińczyków siły ONZ cofały się na południe. W styczniu 1951 roku utraciły Seul. W lutym siły ONZ przeprowadziły kontrofensywę i odzyskały Seul. Od kwietnia do maja trwała chińsko-koreańska ofensywa ,którą załamała w czerwcu 1951 roku kontrofensywa sił ONZ. Sytuacja ustabilizowała się i siły obu stron przez dwa kolejne lata co chwilę odzyskiwały i traciły tereny w pobliżu 38 równoleżnika. Ostatecznie w lipca 1953 roku podpisano zawieszenie broni. Po wojnie przez ponad 10 lat czołgi T-34/85/Type 58 był podstawowym czołgiem Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej do czasu rozpoczęcia produkcji i wprowadzenia do służby czołgów Type 59. Pozostawał w rezerwie do lat 90.

Jugosłowiańska Armia Ludowa

W drugiej połowie lat 40 Jugosłowiańska Armia Ludowa otrzymała kilka tysięcy czołgów T-34/85. Były one podstawowym czołgiem tej armii przez kolejnych 20 lat. W latach 50 gdy uznano ,że czołgi T-34 są już mocno przestarzała ,a rozmowy z ZSRR na temat pozyskania nowych czołgów T-54/T-55 przedłużały się, podjęto decyzję o modernizacji części T-34/85 do standardu T-34/90. Tak zmodernizowane czołgi otrzymały nową, większą i lepiej opancerzoną wieżę z nową armatą kal. 90 mm o lepszych właściwościach przeciwpancernych jednak wzrost masy przełożył się na prędkość i mobilność tego czołgu. W latach 60 czołgi te zaczęto przenosić do rezerwy. W 1980 roku zmarł Josipa Tito. W państwie widać było tendencje separatystyczne poszczególnych rejonów kraju. W 1991 roku w Socjalistycznej Federacyjnej Republice Jugosławii wybuchła wojna domowa. Jugosławia rozpadła się: Chorwacja i Słowenia ogłosiła niepodległość 25 czerwca a Macedonia 17 września 1991 roku. Od tamtej chwili rozpoczęła się okres wojen domowych w Jugosławii ciągnących się przez 8 lat do 1999 roku. Na początku rozpoczęła się wojna pomiędzy sprzymierzonymi Chorwatami i Słoweńcami przeciwko Serbom i Czarnogórcom. 5 kwietnia 1992 roku Bośnia i Hercegowina odłączyła się od Jugosławii którą istnienia broniła Serbia i Czarnogóra. Wojska serbskie wkroczyły na jej terytorium i rozpoczęła się wojna domowa pomiędzy Bośniakami i bośniackimi Serbami wspieranymi przez Serbie oraz wojna domowa między Bośniakami i bośniackimi Chorwatami wspieranymi przez Chorwację. W 1993 roku wybuchła nowa wojna z powodu powołania przez chorwackich Serbów do życia nowego kraju – Serbskiej Kraijny. Po trwającej dwa lata wojnie Chorwaci w 1995 roku zlikwidowali to państwo. Doszło do aktów ludobójstwa którego dopuszczały się wszystkie strony. NATO wymusiło zawarcie 12 października 1995 roku zawieszenia broni. W czasie wojny w użyciu był dostępny wszelki możliwy sprzęt. Niemalże wszystkie strony konfliktu przywróciły do służby pozostające w rezerwie czołgi T-34/85 ,które zostały po raz ostatni użyte masowo w Europie.

W innych armiach:

Po wojnie czołgi T-34/76 i T-34/85 były masowo eksportowane do państw całego świata. Trafiły one łącznie na wyposażenie 40 państw. W latach 40, 50 i 60 czołgi T-34 trafiły na uzbrojenie następujących państw: Austria, Cypr, Finlandia, Indonezja, Irak, Kuba, NRD i Węgry. Jeszcze w 1996 roku znajdował się na uzbrojeniu następujących państw: Afganistan, Albania, Algieria, Angola, Bułgaria, Egipt, Etiopia, Gwinea, Gwinea Bissau, Gwinea Równikowa, Jemen, Kongo, Liban, Libia, Mali, Mozambik, Mongolia, Rumunia, Somalia, Sudan, Syria, Togo, Wietnam i Zimbabwe (łącznie 27 państw). W niektórych Państwach Afrykańskich takich jak Angola czy Somalia czołgi te są używane po dziś dzień. W Jemenie czołgi te aktualnie są używane wraz z działami pancernymi SU-100 w trwającej tam od 5 lat wojnie domowej.

Podsumowanie

T-34 jest obok amerykańskiego M4 Sherman i niemieckich PzKpfw V Panther i PzKpfw VI Tiger najlepiej znanym i rozpoznawalnym czołgiem II wojny światowej. Wyprodukowano łącznie około 84010 egzemplarzy czołgów T-34 wszystkich wersji. Czyni go to najliczniej produkowanym czołgiem. W chwili rozpoczęcia Operacji Barbarossa czyli ataku III Rzeszy na ZSRR był najpotężniejszym czołgiem średnim na świecie. Przewyższał znacznie wszystkie niemieckie konstrukcje tego okresu. Miał pochylony i stosunkowo gruby jak na tamte czasy pancerz który przebić w 1941 roku mogła tylko niemieckie armata przeciwlotnicze Flak 18 kal. 88 mm. Jego armata kal. 76 mm mogła zniszczyć każdy niemiecki czołg. Jego największymi wadami początkowo były bardzo awaryjne sprzęgło, skrzynia biegów i silnik oraz bardzo niewygodne i ciasne wnętrze. Wraz z pojawieniem się na froncie pierwszych niemieckich czołgów PzKpfw V Panther i PzKpfw VI Tiger czołgi T-34 znalazły się w kłopotliwej sytuacji. Były w stanie zniszczyć oba te czołgi strzałem w boczny lub tylni pancerz z odległości około 500 metrów podczas gdy niemieckie czołgi mogły je niszczyć z odległości 2000 metrów strzałem w przedni pancerz (pocisk zazwyczaj przebijał się na wylot). By temu zaradzić Sowieci stworzyli wersje T034 wyposażone w armatę kal. 85 mm. Okazało się jednak mimo znacznego zwiększenia osiągów armaty i zwiększenia bezpieczeństwa załogi T-34 nadal nie są godnymi przeciwnikami dla niemieckich czołgów ciężkich. Kolejną bolesną kwestią był w późniejszym okresie cienki pancerz kadłuba T-34. By go wzmocnić załogi dospawywały dodatkowe płyty pancerza lub ognia gąsienic lub jak pokazują krążące po internecie memy dodatkową osłoną dla czołgu miał być jadący na nim desant piechoty… Załogi czołgów T-34 często były bardzo słabo wyszkolone co przekładało się na bardzo wysokie straty. Zarówno stosunek ilościowy jak i strat w walkach pancernych wynosił 1:5 czyli na 1 zniszczonego Tygrysa lub Panterę przypadały 5 zniszczonych Shermanów. Otwarte włazy zniszczonych czołgów do złudzenia przypominały niemieckim żołnierzom uszy Myszki Miki dlatego często nazywali tak radzieckie T-34. Oliwy do ognia dolewała także często bezmyślność i słaba taktyka radzieckich czołgistów którzy nacierali często na niemieckie czołgi i armaty przeciwpancerne bez wcześniejszego rozpoznania i bez wsparcia piechoty. Mimo ogromnej liczby wad z których wielu nie udało się wyeliminować do końca wojny T-34 był dobrym czołgiem ,który mógł obsługiwać zwykły kołchozowy traktorzysta. Był produktem produkowanym masowo. Jak miał kiedyś powiedzieć sam Józef Stalin ,,Ilość jest jakością samą w sobie” Został zaprojektowany pod koniec lat 30, używano go na całym świecie a ostatnie egzemplarze zostały wycofane ze służby w latach 90. Był jedną z rzeczy dzięki której Sowieci obronili się przed niemiecką napaścią i wygrali II wojnę światową.

Artykuł pierwotnie został opublikowany na Blogu Historyczno-Militarnym