Burzliwe losy Polski sprawiły, iż granice naszego państwa podlegały znacznym zmianom. Mając na uwadze ogrom dorobku historii w przedmiocie dziejów naszego narodu, Autor przedstawi jedynie zarys najważniejszych jego zdaniem wydarzeń w historii Polski, które w zasadniczy sposób wpływały na przebieg i charakter granic.
W świetle nowych badań wskazuj się, że powstanie państwa polskiego zapoczątkowały głębokie przemiany kulturowe na Terenin Wysoczyzny Gnieźnieńskiej na przełomie IX i X w. Kojarzona w literaturze przedmiotu z powstaniem pierwotnego państwa polskiego wspólnota polan która ukształtowała się dopiero na przełomie IX i X w. Momentem przełomowym w kształtowaniu się państwa polskiego była konsolidacja mieszkającej tam społeczności na skutek zagrożeń, wywołanych wybuchem wielkiego powstania Słowian połabskich w latach 936-940[1].
Rys. 1. Granice początków państwowości Polskiej około 940 roku. / Źródło: T. Jasiński, Początki Polski w nowym świetle, NAUKA 4/2007, Polska Akademia Nauk, Poznań 2007, s. 16.
Jednym z najważniejszych wydarzeń , które stanowiło zasadniczy krok na drodze ku powstaniu państwa polskiego, było objęcie władzy nad plemieniem Polan przez ród Piastów. Nastąpiło to prawdopodobnie w drugiej połowie IX wieku. Wówczas główny ośrodek państwa Polan stanowiło Gniezno. Pierwszym historycznym władcą piastowskim był natomiast książę Mieszko I. Mieszko objął rządy w państwie Polan przed 963 i panował do 992. W 965 zawarł on sojusz z księciem chrześcijańskich już wówczas Czech, Bolesławem I Srogim i poślubił jego córkę Dobrawę. Najważniejszym efektem tego aliansu było przyjęcie przez Mieszka w 966 chrztu za pośrednictwem Czech i przyjęcie religii chrześcijańskiej. Pozwoliło to na udział naszego młodego państwa w kręgu cywilizacji zachodniej, co do dziś stanowi istotny komponent tożsamości narodowej Polaków. Za Mieszka I zaczęły kształtować się umowne granice państwa, lecz były one bardzo ?płynne? i umowne[2].
Rys. 2. Granice Polski za pierwszych Piastów (X-XI WIEK). / Źródło: http://polmap.pdg.pl/mapy.html, dostęp: 04.01.2014.
Pierwszym królem Polski stał się syn Mieszka I, Bolesław. Jako nowy władca Polski uzyskał w 1025 roku tytuł królewski. Od końca XIII wieku na tron polski często wybierano władców krajów sąsiednich. W 1569, po wygaśnięciu trwającej od 1386 unii dynastycznej z Litwą, oba kraje zdecydowały się na unię realną. Wówczas państwo Polski zaczęto określać mianem Rzeczypospolita. Od zawarci unii każdy nowo koronowany król Polski zostawał władcą Litwy z urzędu i nigdy nie był podnoszony na Wielkie Księstwo Litewskie[3]. Jeśli nie brać pod uwagę Carstwa Rosyjskiego, I Rzeczypospolita była wówczas największym państwem leżącym na kontynencie europejskim[4]. W 1618 osiągnęło maksymalny zasięg terytorialny wynoszący do 990 000 km? co stanowiło największą w dziejach Polski rozpiętość granic[5].
Rys. 3. Granice Rzeczypospolitej Szlacheckiej (Obojga Narodów) w XVII wieku. / Źródło: http://polmap.pdg.pl/mapy.html, dostęp: 04.01.2014.
W XV i XVI wieku Rzeczypospolita Obojga Narodów dzięki wszechstronnemu rozwojowi gospodarczemu i kulturalnemu oraz sile wojskowej zapewniła skutecznie bezpieczeństwo wewnątrz jej granic. Potęga Polski klasycznej zdołała również do pokonać największe wówczas zagrożenie bezpieczeństwa dla narodowego ? państwo krzyżackie oraz skutecznie powstrzymać ekspansję państwa moskiewskiego, budząc tym samym podziw i szacunek w całej Europie[6].
Upadek potęgi państwowości Polskiej przyniósł XVIII wiek, gdy Rzeczpospolita wpadła w orbitę wpływów rosyjskich, a następnie została zlikwidowana na skutek trzech rozbiorów w 1772, 1793 i 1795 roku. Wybieranie wówczas królów saskich przy współudziale Rosji w połączeniu z upadkiem centralnego prawodawstwa i skarbu państwa oraz szkodliwymi dla państwa działaniami szlachty i arystokracji, przyczyniło się finalnie do całkowitego upadku Rzeczypospolitej[7]. W 1772 roku Imperium Rosyjskie, Królestwo Prus i Austria urzeczywistniły I rozbiór części terytorium Polski, który został następnie zatwierdzony przez szlachtę na Sejmie Rozbiorowym. 20 lat później, w trakcie II i III rozbioru (1793, 1795) dokonano całkowitego podziału kraju[8].
Rys. 4. Granice Polski i państw dokonujących aneksji w okresie rozbiorów. Źródło:http://wlaczpolske.pl/index.php?etap=10&i=1182&nomenu=1&oe=UTF-8&q=prettyphoto&iframe=true&width=1000&height=100%, dostęp: 04.01.2014.
Pomijając ważniejsze zrywy niepodległościowe w okresie zaborów, istotnym wydarzeniem w dziejach Polski, które diametralnie zmieniło oblicze nie istniejących w praktyce przez 123 lata granic było uzyskanie niepodległości i utworzenie II Rzeczypospolitej. Za jej symboliczny początek uznaje się 11 listopada 1918, kiedy to władzę wojskową w Warszawie objął pierwszy Józef Piłsudski[9]. W wyniku jego działań wojska niemieckie wycofały się z miasta, zaś 22 listopada przyjął on dla siebie tytuł Tymczasowego Naczelnika Państwa[10]. Po zakończeniu I wojny światowej zwycięskie państwa Ententy zaaprobowały plan utworzenia niepodległego państwa polskiego.
Rys. 5. Granice II Rzeczypospolitej do 1939 roku. / Źródło: http://polmap.pdg.pl/mapy.html, dostęp: 04.01.2015.
Kształtowanie granic II RP było procesem długotrwałym i burzliwym, obfitującym w konflikty z sąsiadami. Poza ziemiami centralnej Polski, o wszystkie pozostałe ? kresy zachodnie, wschodnie, północne i południowe trwały zacięte konflikty ? dyplomatyczne i militarne z sąsiadami. Granice II Rzeczypospolitej ustalono w wyniku wielu porozumień traktatowych. Zalicza się do nich: traktat wersalski, traktat w Saint Germain, traktat ryski, traktat w Trianon oraz rozstrzygnięcia międzysojuszniczej Rady Ambasadorów[11].
W 1921 w następstwie traktatu wersalskiego, wyników plebiscytu, a także trzech powstań śląskich do Polski przyłączona została wschodnia część terytorium plebiscytowego na Górnym Śląsku[12]. Najdłużej kształtowała się wschodnia granica II RP, która została zatwierdzona przez Radę Ambasadorów 15 marca 1923 co było częściowym wynikiem wygranej wojny polsko-bolszewickiej.
Specyficznym tworem w granicach II RP było utworzone 15 listopada 1920 na mocy ustaleń traktatu pokojowego zawartego w Wersalu 28 czerwca 1919. Obejmowało miasto Gdańsk i najbliższą okolicę. Pozostawało pod zarządem Komisarza Ligi Narodów, miało własną konstytucję, parlament, będący organem ustawodawczym, oraz senat, reprezentujący władzę wykonawczą[13].
1 września 1939 wojska hitlerowskich Niemiec uderzyły na Polskę, zaś 17 września 1939 Polska w zdradziecki sposób została zaatakowana została również przez Armię Czerwoną, której natarcie było skutkiem tajnego porozumienia pomiędzy III Rzeszą a ZSRR ? paktu Ribbentrop-Mołotow[14]. Porozumienie to dzieliło terytorium Polski na strefy wpływów i znosiło dotychczasowe granice państwa.
Rys. 6. Strefy interesów Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i III Rzeszy Niemieckiej na terytorium II Rzeczypospolitej zgodnie z ustaleniami radziecko-niemieckiego układu o przyjaźni i granicy z 28 września 1939 roku. / Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pakt_Ribbentrop-Mo%C5%82otow, dostęp: 05.01.2015.
Po II wojnie światowej najważniejsze decyzję dotyczące granic RP odbywały się udziału przedstawicieli Polskiego rządu na konferencjach pokojowych. Pierwsza konferencja, będąca punktem zwrotnym w polityce mocarstw wobec wschodniej granicy Polski, odbyła się w Teheranie w 1943 roku. Na konferencji w Jałcie (4-11 lutego 1945 roku) rozmawiano o Polsce na siedmiu z ośmiu sesji plenarnych. Dyskusje dotyczyły trzech tematów: granic wschodnich, granic północnych i zachodnich oraz kwestii rządu polskiego. Do porozumienia w sprawie wschodnich granic doszło bez trudu. Potwierdzono nieoficjalne umowy z Teheranu i w istocie rzeczy ZSRS przypadły tereny, które zajęte zostały w 1939 roku na mocy tajnego protokołu w pakcie Ribbentrop-Mołotow. Aby jednak nie używać tej nazwy stosowano termin ?linia Curzona”. Więcej na ten temat możecie przeczytać w artykule Łukasza Łaguna.
Rys. 7. Przesunięcie granic Polski w wyniku II wojny światowej. / Źródło: http://www.nowastrategia.org.pl/dyplomatyczna-gra-o-granice-polski/, dostęp: 05.01.2015.
Oficjalnie kwestię granic pozostawiono otwartą czekając do konferencji powojennej. Na konferencji w Poczdamie utrzymano dotychczasowe porozumienia i wszystkie kwestie omówione w Jałcie weszły w życie ustanawiając do dziś obecny kształt naszych granic[15]. W roku 1958 nastąpiła dość istotna korekta współczesnej granicy między Polską a Czechosłowacją. Obszar wymienionych terytoriów nie był równy ? Czechosłowacja otrzymała 1205,90 ha, a Polska tylko 837,46 ha, tym samym Czechosłowacja otrzymała o 368,44 ha (3,6844 km?) więcej.
PRZYPISY
[1] T. Jasiński, Początki Polski w nowym świetle, NAUKA 4/2007, Polska Akademia Nauk, Poznań 2007, s. 18.
[2] J. Dąbrowski, R. Grodecki, S. Zachorowski, Dzieje Polski Średniowiecznej, tom 1, Wydawnictwo Platan, Kraków 1995, s. 18-23.
[3] H. Samsonowicz, Historia Polski do roku 1795, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990, s. 24-27.
[4] N. Davies, Zaginione Królestwa, Wydawnictwo Znak, Warszawa 2010, s. 883.
[5] U. Augustyniak, Historia Polski 1572 – 1795, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 36-37.
[6] Marczak, R. Jakubczak, A. Skarbacz, K. Gąsiorek, K. Przeworski, Doświadczenia organizacji bezpieczeństwa narodowego Polski od X do XX wieku. Wnioski dla Polski w XXI wieku, AON, Warszawa 2013, s. 18.
[7] Marczak, R. Jakubczak, A. Skarbacz, K. Gąsiorek, K. Przeworski, Doświadczenia organizacji bezpieczeństwa narodowego Polski? op. cit., s. 19.
[8] N. Davies, Boże igrzysko. Historia Polski. Część 1. Wyd. 5. Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2006, s. 84.
[9] M. Eckert, Historia Polski 1914?1939, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990, s. 25.
[10] Dekret Józefa Piłsudskiego o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej (Dz. U. z 1918 r. Nr 17, poz. 41).
[11] C. Brzoza, A. L. Sowa, Historia Polski 1918-1945, Wydawnictwo Literackie, Warszawa 2006, s. 31-43.
[12] W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1914?1945, Świat Książki, Warszawa, 2003. s. 37.
[13] J . Zaborowski , Od Wersalu do Westerplatte, Novu m 11 (1969) 66?80; R. Bierzanek , Sprawa Gdańska w polityce wielkich mocarstw zachodnich w okresie konferencji pokojowej 1919 r., Przegląd Zachodni nr. 3, Warszawa 1956, 140?181.
[14] M. Kornat, Polska 1939 roku wobec paktu Ribbentrop-Mołotow. Problem zbliżenia niemiecko-sowieckiego w polityce zagranicznej II Rzeczypospolitej., Wyd. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2002, s. 22.
[15] J. Karski, Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945, Poznań 2014, s. 20-28V
