Wiosną 1943 r. pod auspicjami Heinricha Himmlera utworzono 13. Dywizję Górską SS ?Handschar? (1. Chorwacką). Reichsf?hrer SS czynił poszukiwania germańskiej krwi, wszędzie tam, gdzie było to możliwe. W jego umyśle zrodziła się teoria mówiąca o tym, że bośniaccy muzułmanie, którzy mieli stanowić trzon nowej dywizji są ludem ?gockim? wywodzącym się od starożytnych Persów, a więc byli Aryjczykami.
Zachęcić bośniackich muzułmanów do wstępowania do nowej jednostki miała osoba Al-Hadżdża Muhammada Amina al-Husajniego, który w latach 1921 ? 1948 pełnił funkcję wielkiego muftiego Jerozolimy. Jako zdecydowany wróg Wielkiej Brytanii i narodu żydowskiego wspierał arabskie rewolty przeciwko brytyjskiemu protektoratowi w Palestynie. Popierał, a wręcz nakazywał mordowanie Żydów. W 1937 r. uciekł przed aresztowaniem i najpierw osiadł w Bejrucie, a później przez Bagdad, Turcję i Włochy dotarł do Niemiec. Od 6 listopada 1941 r. przebywał w Berlinie. Al-Husajni liczył na to, że III Rzesza wesprze Arabów w walce z brytyjskim protektoratem w Palestynie oraz skutecznie wypleni Żydów. Dywizja ?Handschar? oraz kolejne jednostki muzułmańskie, które według niego powinny powstać miały wydajnie w tym pomóc. W Berlinie spotkał się z Hitlerem i Himmlerem, których namawiał do wsparcia arabskiego ?dżihadu?. Wydał m.in. ?Apel wielkiego muftiego przeciwko śmiertelnym wrogom islamu. Arabowie będą walczyć o swoją wolność po stronie osi?, a także przemawiał w audycjach radiowych. F?hrer początkowo nie okazywał wielkiego zainteresowania. Twierdził, że powstanie muzułmańskiej jednostki nie wpłynie dobrze na stosunki z Ante Paveličem, który stał na czele Niepodległego Państwa Chorwackiego. Pavelič sprzeciwiał się jakimkolwiek ?autonomicznym krokom? w stronę muzułmanów. Himmler jednak okazał więcej zainteresowania. Przekonał Hitlera, że nowo sformowana jednostka wspomoże 7. Ochotniczą Dywizję Górską SS ?Prinz Eugen?, która walczyła z partyzantami jugosłowiańskimi na Bałkanach. Działania komunistów, Josipa Broz Tity dawały się Niemcom i Włochom mocno we znaki. Z kolei czetnicy, Dragoljuba ?Draży? Mihailovicia prowadzili walki zarówno z okupantem jak i partyzantami Tity. Głównym wrogiem byli dla nich komuniści, dlatego często dochodziło do współpracy z żołnierzami ?osi?. 13 stycznia 1943 r. wódz III Rzeszy wyraził zgodę na formowanie dywizji. Szef Głównego Urzędu SS (zajmującego się werbunkiem i tworzeniem nowych dywizji Waffen SS) SS-Obergruppenf?hrer Gottlob Berger nakłonił al-Husajniego do odbycia podróży do Bośni i zachęcania tamtejszych muzułmanów do wstępowania do nowej dywizji. Duchowny postawił jednak kilka warunków. Żołnierze nie powinni mieć do czynienia z wieprzowiną i alkoholem, a o ich duchowe potrzeby mieli się troszczyć imamowie. Niemcy mieli także przygotować specjalne mundury, których charakterystycznym elementem stał się fez.
Wielki mufti Jerozolimy, Amin al-Husajni wśród żołnierzy dywizji „Handschar”/ Źródło: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bundesarchiv_Bild_146-1980-036-05,_Amin_al_Husseini_bei_bosnischen_SS-Freiwilligen.jpg
Do końca kwietnia 1943 r. w przeprowadzonej w Chorwacji akcji werbunkowej, chęć służby dla III Rzeszy zgłosiło około 8000 muzułmanów. Wynik nie spodobał się Himmlerowi, który udał się do Zagrzebia z pomysłem wcielania także katolickich Chorwatów do nowo powstającej jednostki w proporcjach 10:1 na korzyść wyznawców islamu. Aby zwiększyć stan osobowy dywizji, Niemcy polecili Chorwatom zwolnienie z armii Niepodległego Państwa Chorwackiego żołnierzy muzułmańskich i wcielenia ich do ?Handscharu?. Sam Pavelič zaproponował wysłanie do dywizji kilku tysięcy ustaszów, którzy mieli stanowić przeciwwagę dla żołnierzy muzułmańskich, a sama dywizja miała się stać częścią armii chorwackiej. W czerwcu 1943 r. dokooptowano również dwa tysiące kosowskich Albańczyków. Pod koniec roku liczebność 13. Dywizji Górskiej SS ?Handschar? wynosiła około 21 000 żołnierzy.
Początkowo jednostkę nazwano Chorwacką Ochotniczą Dywizją SS. W maju 1944 r. otrzymała ostateczną nazwę 13. Dywizji Górskiej SS ?Handschar? (1. Chorwackiej). Słowo ?handschar? oznacza bośniacki nóż bojowy. Symbol ten żołnierze nosili na patkach kołnierzyków.
Do dywizji skierowano pewną liczbę oficerów z ?Prinz Eugen?, którzy mieli tworzyć korpus oficerski ?Handscharu?. Pierwszym dowódcą mianowano SS-Standartenf?hrera Herberta von Obwurzera. 27. pułkiem strzelców górskich dowodził SS-Obersturmbanf?hrer Mathias Huber, a 28. pułkiem strzelców górskich SS-Standartenf?hrer Franz Matheis. Dodatkowo jednostka posiadała pułk artylerii i batalion niszczycieli czołgów oraz mniejsze pododdziały.
Początkowo, szkolenie rekrutów miało odbyć się w Chorwacji, w obozie Zemun, ale z powodu możliwych dezercji, a także zagrożenia ze strony partyzantów zdecydowano o wysłanie dywizji do południowej Francji, a konkretnie miejscowości Le Puy. Na miejscu doszło do zmiany dowódcy. Von Obwurzera zastąpił były pułkownik Wehrmachtu, Karl Gustav Sauberzweig (po przeniesieniu do Waffen SS otrzymał stopień SS-Brigadef?hrera). Szkolenie utrudniały m.in. analfabetyzm bośniackich żołnierzy, rywalizacja między Chorwatami a muzułmanami, nieodpowiednie podejście niemieckich oficerów i podoficerów, którzy często pogardzali swoimi podwładnymi, a także brak tłumaczy. Większość pojazdów dla ?Handscharu? dotarło dopiero na początku 1944 r. Jak w każdej jednostce zdarzały się dezercje. Doszło także do buntu. Kilkunastu żołnierzy dywizji zaplanowało przeprowadzenie rebelii przeciwko Niemcom. Po zneutralizowaniu przełożonych chcieli przebić się do wojsk alianckich we Włoszech lub przemaszerować przez Alpy do Chorwacji. Jak widać, był to utopijny pomysł. Na czele grupy stali: Ferid Dżanič, Božo Jelenek i Nikola Vukelič. Ich batalion saperów stacjonował w miejscowości Villefranche de Rouergue. Nocą z 16/17 września grupa żołnierzy próbowała rozbroić swoich niemieckich przełożonych. Pucz nie udał się. Większość batalionu nie przyłączyła się do buntowników. Część z nich zginęła w walce, a resztę wyłapano w ciągu kilku dni. Kilkunastu ex-żołnierzom dywizji udało się przyłączyć do francuskiej partyzantki. Schwytanych rozstrzelał pluton egzekucyjny złożony z ich kolegów z ?Handschar?. Po tym wydarzeniu, Niemcy wysłali blisko 800 ?niepewnych? muzułmańskich esesmanów do pracy w organizacji ?Todt? oraz do obozu w Dachau.
Esesmani z „Handschar” w górach Bośni/ Źródło: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bundesarchiv_Bild_146-1974-149-23,_Waffen-SS,_13._Gebirgs-Div._%22Handschar%22.jpg?uselang=pl
Od 1 października rozpoczęto przenoszenie dywizji ?Handschar? na poligon w Neuhammer. Przez cały czas napływały do niej uzupełnienia. Dywizję dwa razy odwiedził Heinrich Himmler. W trakcie jednego ze swoich przemówień stwierdził: ?Niemcy i Rzesza są przyjaciółmi islamu od dwóch stuleci, nie ze względu na celowość, ale przyjazne przekonania. Mamy te same cele?. Swoje wizyty w Neuhammer miał także al-Husajni. Oprócz stosownych przemówień, obdarował także każdego z żołnierzy, tytoniem, papierosami, owocami i miodem. Po zakończeniu cyklu szkolenia, w lutym 1944 r. esesmani z ?Handscharu? zostali skierowani do Bośni, gdzie Niemcy przygotowali dla nich pierwsze zadanie – walkę z jugosłowiańską partyzantką. 13. Dywizja Górska SS ?Handschar? miała za zadanie ochronę północno-wschodniej Bośni. Esesmani mieli zlikwidować partyzantów mających swoje pozycje w rejonie lasu Bosut. 10 marca 1944 r. pięć pododdziałów dywizji rozpoczęło akcję przeciwpartyzancką. W jej trakcie (10-13 marzec) doszło do masakry ludności serbskiej w Belej Cerkvi. Sauberzweig meldował, że jego żołnierze zabili 573 partyzantów i schwytali 82. Po przekroczeniu rzeki Sawy, 28. pułk odparł ataki dwóch partyzanckich dywizji (16. i 36.). Kwiecień przyniósł udział w operacji ?Osterei? (cel to przesuwanie się w głąb Bośni i likwidacja napotykanych oddziałów partyzanckich), a maj walki w ramach ?Maibaum? (celem było zniszczenie partyzanckiego III Korpusu). W tym czasie dywizja znajdowała się w składzie V Korpusu Górskiego SS. Do sierpnia 1944 r. ?Handschar? brała udział w kolejnych operacjach przeciwpartyzanckich.
Część oficerów i podoficerów z dywizji wykorzystano przy sformowaniu drugiej muzułmańskiej dywizji SS ? 23. Dywizji Górskiej SS ?Kama? (2. Chorwacka). Obie jednostki weszły w skład nowo powstałego IX Korpusu Górskiego SS, którego dowódcą został awansowany na SS-Gruppenf?hrera, Karl Gustav Sauberzweig. Na czele 13. Dywizji Górskiej SS ?Handschar? postawiono SS-Brigadef?hrera Desideriusa Hampela, który sprawował swoją funkcję od 19 czerwca 1944 r. Warto dodać, że pod koniec 1944 r. ?Kamę? rozformowano, a muzułmańskich żołnierzy przeniesiono do dywizji ?Handschar?. Z powodu strat, wyczerpania walkami oraz przeniesienia dywizji do północnej Chorwacji dochodziło do częstych dezercji. Dlatego też Niemcy zaplanowali rozformowanie dywizji. Obawiali się wystąpienia muzułmanów po stronie Tity, który ogłosił amnestię dla wszystkich tych, którzy przejdą na stronę partyzantów komunistycznych. Rozbrojenie pozostających jeszcze w służbie żołnierzy 13. Dywizji Górskiej SS odbyło się pod kryptonimem ?Jesienne liście? 23 października 1944 r. Część rozbrojonych Bośniaków służyła następnie jako ?hiwisi? w 1. Dywizji Strzelców Górskich. Inni z kolei zostali wcieleni do ?Kampfgruppe Hanke? i walczyła z Rosjanami na Węgrzech. Resztki żołnierzy z byłej 13. Dywizji Górskiej SS ?Handschar? poddały się wojskom brytyjskim w Austrii.
