W latach 1992-1995 w wyniku rozpadu byłej Jugosławii, doszło do wojny domowej w Bośni. Jednym z symboli tego konfliktu jest masakra w Srebrenicy, dokonana przez wojska serbskie na bośniackich muzułmanach.
Srebrenica to miasto leżące we wschodniej Bośni, 70 km na północny-wschód od Sarajewa. W lipcu 1995 r. była miejscem czystek etnicznych, do dziś kładących się cieniem na stosunki serbsko-bośniackie. Iskrą, która doprowadziła do wybuchu wojny w Bośni było referendum z 29 lutego 1992 r. Mieszkańcy Bośni i Hercegowiny wybrali wyjście z federacji jugosłowiańskiej i utworzenie niepodległego państwa, uznanego niedługo potem przez społeczność międzynarodową. Z taką sytuacją nie chcieli pogodzić się mieszkający tutaj Serbowie, którzy liczyli ponad 30 % ludności Bośni, a także Chorwaci (17%). Pierwsi z nich zbojkotowali referendum i ustanowili Serbską Republikę Bośni i Hercegowiny, a drudzy Chorwacką Wspólnotę Herceg Bosna. Muzułmańscy Bośniacy (44%) nie mieli zamiaru zgodzić się aby ich nowo utworzone państwo zostało częścią Nowej Jugosławii (Serbia i Czarnogóra) lub Chorwacji. Doszło do wybuchu trwającego trzy lata konfliktu, który pochłonął rzeszę liczbę ofiar i spowodował ogromne straty materialne.
Wiosną 1993 r. ONZ utworzyła w Bośni kilka ?bezpiecznych stref?, czyli miejsc gdzie schronienie mogła uzyskać ludność cywilna. Powołała także UNPROFOR, czyli Siły Ochronne Organizacji Narodów Zjednoczonych, których żołnierze mieli zająć się zabezpieczaniem dostaw transportów z pomocą humanitarną, a także kuratelą nad ?bezpiecznymi strefami?. W czerwcu 1993 r. ?niebieskie hełmy? jak nazywano potocznie ludzi UNPROFOR otrzymali szersze uprawnienia, mianowicie posiadali zgodę na odpieranie ataków na kontrolowane przez siebie zony. Jedna z takich właśnie enklaw powstała w Srebrenicy. Rezolucja 819. z 16 kwietnia 1993 r. mówiła m.in. o tym, ?aby wszystkie strony konfliktu traktowały Srebrenicę jako terytorium bezpieczne, które powinno być wolne od jakiegokolwiek ataku zbrojnego czy innego wrogiego działania?. Po ofensywie wojsk serbskich generała Ratko Mladiča w Srebrenicy znalazło schronienie kilkadziesiąt tysięcy bośniackich muzułmanów. Znajdowały się tutaj również muzułmańskie Połączone Siły Zbrojne Subregionu Srebrenica, którymi dowodził Naser Olič. Warto wspomnieć, że wszystkie strony konfliktu dopuszczały się wobec siebie haniebnych czynów. Muzułmanie, wspierani przez najemników z krajów islamskich napadali na serbskie wioski, mordując i gwałcąc tamtejszych mieszkańców. Postępowanie Oliča, którego zachodni politycy nazywali lokalnym watażką, spowodowało wzrost nienawiści w rejonie Srebrenicy. Z kolei Serbowie dopuszczali się podobnych ?czynów? wobec muzułmańskiej ludności, odpowiadając na akcje bośniackich muzułmanów.
W czasie, kiedy dokonano masakry w Srebrenicy, na miejscu znajdowało się około 450 żołnierzy holenderskich, którymi dowodził podpułkownik Thom Karremans. Od wiosny 1995 r. wojska serbskie stopniowo zaciskały pętlę wokół enklawy, prowadziły wokół niej akcje zbrojne i utrudniały wojskom ONZ dostarczenie pomocy humanitarnej. 7 lipca 1995 r. rozpoczął się ostrzał ?bezpiecznej strefy?, a następnego dnia, żołnierze serbscy rozbroili bez walki jeden z holenderskich punktów obserwacyjnych. 10 lipca wezwano na pomoc samoloty, które rozpoczęły ostrzał pozycji serbskich. Wobec groźby likwidacji wziętych do niewoli jeńców, naloty przerwano. Krótko potem Serbowie zajęli Srebrenicę, nie napotykając żadnego oporu ze strony Holendrów. Symbolem tego zdarzenie jest zdjęcie ukazujące ppłk. Karremansa wznoszącego toast razem z gen. Mladičem. ONZ szybko rozpoczęła rozmowy mające na celu uwolnienie żołnierzy holenderskich, którzy zostali wypuszczeni bez żadnego problemu. Zdarzały się sytuacje, gdy Serbowie mordowali pojedyncze osoby, a wojskowi UNPROFOR przyglądali się, nie reagując. Dowódcy serbscy wezwali bośniackich żołnierzy o oddanie broni, obiecując w zamian darowanie życia. Ci, którzy tego nie zrobili, próbowali przebić się lasami na tereny kontrolowane przez Bośniaków. Oblicza się, że między 4500-6000 mężczyzn udało się tego dokonać i nie spoczęli w masowych grobach w Srebrenicy. Po wydarzeniach w Srebrenicy pojawiły się głosy, że bośniaccy żołnierze powinni stawić czoła Serbom, a nie poddać się czy uciec.
Ekshumacja w Srebrenicy – rok 1996/ Źródło: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Exhumations_in_Srebrenica_1996.jpg
Gen. Mladič początkowo zażądał, żeby ONZ ewakuowało ludność cywilną, a po odmowie polecił podstawić autobusy i ciężarówki, którymi miano ?ewakuować? muzułmańską ludność. Wyodrębniono mężczyzn w wieku 12-77 lat, a kobiety i dzieci zostały deportowane na bezpieczne obszary. 13 lipca rozpoczęła się masakra. Oprócz masowych egzekucji trwały polowania na ukrywających się bośniackich muzułmanów. Żołnierze serbscy nakazywali swoim ofiarom klękać nad wykopanymi własnoręcznie grobami i modlić się muzułmańskim zwyczajem, co miało ich dodatkowo upokorzyć. Masowe mordy trwały do 17 lipca. Oblicza się, że po upadku Srebrenicy, w wyniku serbskiej czystki (w 2007 roku Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości uznał to wydarzenie mianem ludobójstwa), życie straciło ponad 8000 osób. Do tej pory nie znaleziono wszystkich, którzy zaginęli w tym okresie w rejonie Srebrenicy. Nadal prowadzone są poszukiwania grobów, gdzie spoczywają zamordowani. Na cmentarzu w Potočari, gdzie spoczywają ekshumowane szczątki bośniackich muzułmanów ustawiono pomnik, na którym widnieje liczba 8372 symbolizująca liczbę zamordowanych. Z tego 6838 osób udało się do tej pory zidentyfikować (stan na 11 lipca 2013 r.).
W 2004 roku Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze skazał gen. Radislava Krstiča na 35 lat więzienia za pomoc w dokonaniu ludobójstwa. Schwytani odpowiednio w latach 2011 i 2008 gen. Ratko Mladič i były serbski przywódca Radovan Karadzič czekają na karę.
