Wymordowanie polskich jeńców uwięzionych w obozach specjalnych NKWD w Starobielsku, Kozielsku i Ostaszkowie było wydarzeniem bezprecedensowym w nowożytnej historii świata. Zagłada elit II RP: oficerów, działaczy polskiej kultury i polityki, wybitnych medyków czy też znakomitych naukowców miała w zamyśle władz sowieckich pozbawić społeczeństwo polskie szans na odbudowanie państwowości polskiej w jej przedwojennym kształcie ustrojowym i terytorialnym. Zbrodnia katyńska od momentu jej ujawnienia w 1943 r. stała się przedmiotem licznych badań historyków(do 1989 r. głównie emigracyjnych) skupiających się przeważnie na jej okolicznościach oraz losach zamordowanych. Dzieje ocalałych traktowano zazwyczaj marginalnie, tę lukę w historiografii próbuje uzupełnić Stanisław Jaczyński w swej najnowszej książce.
Książka ?Ocaleni od zagłady.Losy oficerów polskich ocalałych z masakry katyńskiej? na polskim rynku wydawniczym ukazała się dzięki wydawnictwu Bellona. Jej autor profesor Jaczyński jest wybitnym historykiem, nauczycielem akademickim specjalizującym się w historii wojskowości, historii politycznej. Na swoim koncie ma wiele publikacji naukowych takich jak np. ?Zygmunt Berling. Między sławą a potępieniem?, ?Zagłada oficerów Wojska Polskiego na Wschodzie. Wrzesień 1939 ? maj 1940?.
Publikacja składa się z sześciu głównych rozdziałów uporządkowanych w układzie chronologiczno ? problemowym. W pierwszych dwóch częściach autor skupił swą uwagę na kwestiach dobrze znanych w literaturze historycznej. Są to odpowiednio – w rozdziale pierwszym: okoliczności wzięcia do niewoli polskich wojskowych, osadzenie ich w obozach w Kozielsku i Starobielsku, a także próby pozyskania osadzonych do współpracy z NKWD.
Rozdział drugi Autor poświęcił omówieniu zbrodniczej decyzji radzieckich władz o ?rozładowaniu? obozów specjalnych w których przetrzymywano polskich jeńców. Szczególnie ciekawy jest ostatni podrozdział tej części, albowiem profesor Jaczyński podsumowuje dotychczasowe ustalenia badaczy zajmujących się zbrodnią katyńską jak i własnej kwerendy, stara się ustalić przyczyny ocalenia niespełna 400 polskich jeńców z transportów śmierci.
Badacz w kolejnych rozdziałach przedstawia nam okres życia ?ocalałych od zagłady? od momentu uniknięcia przez nich śmierci z rąk siepaczy NKWD, do chwili wcielenia większości z nich w szeregi Armii Polskiej w ZSRR formowanej na mocy polsko-radzieckiej umowy wojskowej. Także dzięki lekturze tej części książki uzyskujemy mnóstwo niezwykle ciekawych informacji na temat ich życia w czasie kilkunastu miesięcy pobytu w Griazowcu. Tak więc kolejne strony książki przynoszą nam informacje na temat charakterystyki życia obozowego, warunków bytowania czy też dość ciekawego podziału więźniów polskich na swoiste grupy charakteryzujące różnym podejściem do władzy radzieckiej. Sporo miejsca Autor poświęcił mało znanej kwestii działalności kulturalno ? oświatowej i naukowej jeńców, przejawiającej się staraniami podnoszenia własnych umiejętności.
W rozdziale piątym profesor Jaczyński skupił się na zagadnieniach związanych z indoktrynacją polityczną mającą zachęcić oficerów do ideologii komunistycznej. Przedstawione zostały więc próby radzieckich służb mające na celu zwerbowanie Polaków do współpracy. Dokładnie przedstawiona została działalność grupy ppłk Berlinga i jego towarzyszy z ?willi szczęścia? w Małachówce.
Ostatnia część pracy poświęcona została końcowemu etapowi niewoli radzieckiej tak więc obejmuje opis wydarzeń począwszy od wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej do chwili wstąpienia większości ocalałych od zagłady żołnierzy w szeregi Polskich Sił Zbrojnych formowanych w ZSRR.
Książka pisana jest prostym a zarazem interesującym językiem narracji przez co jej lektura stanowi czystą przyjemność dla czytelnika. Ciekawy temat podjęty przez profesora Jaczyńskiego plus jego styl sprawia iż kolejne strony czyta się z niezwykłym zaciekawieniem.
Jeśli chodzi o aparat naukowy jest on sporządzony na bardzo dobrym poziomie. Publikacja jest oparta na bardzo szerokiej bazie źródłowej i bibliograficznej, dzięki czemu praca ta jest niewątpliwie książką najlepiej i najpełniej opisującą kwestię ?ocalonych od zagłady? z rąk sowietów. Rozdziały opatrzone są odpowiednią liczbą przypisów, dodatkowe atuty wykaz skrótów i indeks osób umieszczone na końcu książki.
Oceniając zewnętrzną stronę książki należy stwierdzić iż wydawnictwo Bellona przygotowało ją na bardzo wysokim poziomie ? świetna twarda oprawa, porządnie zszyte strony czy też przejrzysty i przyjemny dla oka układ czcionki to wszystko sprawia iż książka prezentuje się świetnie.
Podsumowując należy stwierdzić iż książka autorstwa Stanisława Jaczyńskiego jest bardzo cenną i wartą uwagi pozycją na polskim rynku wydawniczym, dlatego też powinna stać się obowiązkową lekturą dla każdej osoby interesującej się historią Polski. Myślę że największą rekomendacją potwierdzającą wartość merytoryczną książki jest fakt, iż otrzymała prestiżową ?Główną nagrodę KLIO 2013 w kategorii autorskiej?.
