Było to jedno z największych zwycięstw przeciwko Moskwie/Rosji w dziejach sojuszu polsko-litewskiego.
Sytuacja polityczna przed bitwą
Iwan III Srogi/ Źródło: Wikimedia Commons
Główną przyczyną konfliktu polsko-litewsko-moskiewskiego była polityka cara Iwana III Srogiego oraz jego syna Wasyla III – tzw. zbieranie ziem ruskich. W 1478 Iwan przyłączył do swojego państwa Republikę Nowogrodzką, w 1485 – Księstwo Twerskie, 1492 ? Księstwo Wierchowskie; w 1510 roku, Wasyl zajął Republikę Pskowską. Chciał również zająć te ziemie ruskie, które znajdowały się teraz w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1494 roku Litwa zaakceptowała zajęcie Wiaźmy (Dróżdż); doprowadzono również do ślubu wielkiego księcia litewskiego Aleksandra (późniejszego króla Polski) z córką Iwana III. W roku 1500 wybuchła wojna litewsko-moskiewska, która po przegranej sił litewskich pod dowództwem hetmana Konstantego Ostrogskiego nad Wiedroszą (14 lipca 1500 roku), doprowadziła do utraty ziemi siewierskiej, czernihowskiej i w części smoleńskiej oraz witebskiej, na mocy rozejmu z 1503 roku (Bitwa pod Orszą…). Iwan III korzystał z rozluźnienia unii polsko-litewskiej (nie była już ona personalna, bo po śmierci Kazimierza Jagiellończyka królem Polski został Jan Olbracht, a wielkim księciem litewskim Aleksander).
Wasyl III/ Źródło: Wikimedia Commons
Ostrogskiemu, który po bitwie pod Wiedroszą trafił do niewoli, udało się uciec i wrócić na Litwę. W 1507 roku wybuchła kolejna wojna litewsko-moskiewska. Podczas niej marszałek nadworny litewski Michał Gliński, wsławiony pokonaniem Tatarów pod Kleckiem 5 sierpnia 1506 roku, zdradził, zajmując część dzisiejszej Białorusi (Bitwa pod Orszą…). Wyprawa polsko-litewska doprowadziła tylko do zawarcia pokoju 8 października 1508 roku, który potwierdził status quo.
Kolejna wojna wybuchła pod koniec 1512 roku (trwała do 1522 roku). Wojska litewskie wsparł 8-tysięczny korpus wojsk zaciężnych pod dowództwem hetmana nadwornego Janusza Świerczowskiego oraz starosty trembowelskiego Wojciecha Sampolińskiego. Połączone siły zdołały odeprzeć atak wojsk moskiewskich spod Witebska i Połocka (Dróżdż). Wasyl III obległ Smoleńsk na wiosnę 1513 roku, który skapitulował 31 lipca 1514 roku. W sierpniu car zawarł sojusz z cesarzem Maksymilianem I Habsburgiem przeciwko Polsce i Litwie.
Bitwa
Konstanty Ostrogski/ Źródło: Wikimedia Commons
27 sierpnia 1514 roku siły polsko-litewskie zwyciężyły nad Berezyną, a także dzień później. W nocy przed bitwą przeprawiono się przez Dniepr po moście z beczek zbudowanym przez Jana Basztę, po którym przeprawiono artylerię.
Rano hetman Ostrogski uszykował szyki tyłem do Dniepru. Dwoma szykami pierwszego rzutu dowodził on sam (lewym) oraz Sampoliński (prawym); pomiędzy nimi stanęła część pieszych rot. Lewym hufem drugiej linii dowodził hetman Jerzy Radziwiłł, a prawym Świerczowski. Reszta piechoty oraz artylerii stanęła na skraju prawego skrzydła.
Centrum sił moskiewskich obsadził głównodowodzący, koniuszy Iwan Czeladnin wraz z pułkiem przednim Iwana Temki Rostowskiego, prawe skrzydło ? Michaił Bułhakow-Golica, lewe ? Andriej Oboleński, w rezerwie – Grigorij Dawydow (Bitwa pod Orszą…).
Armia Czeladnina liczyła około 40 tysięcy kawalerzystów, siły polsko-litewskie 25-30 tysięcy, z czego 1/3 stanowiły oddziały polskie (wyżej wymienione). Całością sił sprzymierzonych dowodził hetman Konstanty Ostrogski.
Jerzy Radziwiłł „Herkules”/ Źródło: Wikimedia Commons
Przed bitwą pojedynki stoczyli harcownicy. W południe zaatakowało prawe skrzydło wojsk moskiewskich. Naprzeciw wyjechali im ciężkozbrojni Sampolińskiego, wsparci potem przez lekką jazdę litewską, jednak z powodu przewagi liczebnej wroga musieli się cofnąć. Dlatego Ostrogski posłał do boju drugi szyk litewski Jerzego Radziwiłła.
Na prawym skrzydle toczyła się walka z siłami Oboleńskiego, wspomaganego później przez część pułku Czeladnina oraz pułk Temki Rostowskiego (Bitwa pod Orszą…). Ostrogski wykonał pozorowany odwrót, dzięki któremu wojska moskiewskie wpadły pod ogień artylerii i reszty rot pieszych. Po tym moskiewskie szyki załamały się; Ostrogski uderzył na centrum; choć Moskwianie mieli jeszcze rezerwy, szarża polsko-litewskiej jazdy przeważyła szalę. Bitwa trwała do 18.
Po bitwie
Według Piotra Dróżdża straty po stronie moskiewskiej wyniosły od kilku do kilkunastu tysięcy. Zwycięstwo, oprócz talentowi dowódczemu Ostrogskiego oraz wykorzystaniu piechoty i artylerii, strona polsko-litewska zawdzięcza również małemu doświadczeniu wojskowemu Czeladnina, braku współpracy pomiędzy pułkami, spowodowanymi kłótniami ich dowódców, oraz zbagatelizowaniu roli piechoty (Dróżdż, Bitwa pod Orszą…). Zwycięska bitwa nie przyniosła jednak oczekiwanych skutków. Co prawda pokonanie Moskwy osłabiło jej sojusz z Cesarstwem Rzymskim oraz Zakonem Krzyżackim, ale nie doprowadziło do odzyskania utraconych ziem, a zwłaszcza Smoleńska, który wrócił w granice państwa polsko-litewskiego w 1611 roku.
Bibliografia:
