Wojna trzynastoletnia był to konflikt zbrojny pomiędzy Polską, wpartą przez Związek Pruski a Krzyżakami, wspartymi okresowo przez Danię, toczący się w okresie od 6 marca 1454 r. do 19 października 1466 r. na obszarze państwa krzyżackiego oraz wodach Morza Bałtyckiego, wywołany dążeniem jagiellońskiej Polski do odzyskania Pomorza Gdańskiego; zakończył się on zwycięstwem strony polskiej i dalszym upadkiem znaczenia politycznego Zakonu krzyżackiego, przekształconego w lenno Polski.
Przyczynami pośrednimi wojny trzynastoletniej były między innymi dążenia Polski do odzyskania ziem zabranych przez Krzyżaków w latach 1226-1309. Chęć uzyskania przez szlachtę pruską przywilejów analogicznych do posiadanych przez szlachtę polską. Kryzys ekonomiczny i polityczny państwa krzyżackiego w połowie XV w. Uformowanie się jawnej szlachecko-mieszczańskiej opozycji wobec Zakonu w postaci Związku Pruskiego (Kwidzyn, III 1440 r.) ? formalnie rozwiązanego przez cesarza Fryderyka III pod koniec 1453 r. ? który 4 II 1454 r. wypowiedział Zakonowi posłuszeństwo.
Natomiast do przyczyn bezpośrednich należały: wybuch i sukcesy antykrzyżackiego powstania wywołanego przez Związek Pruski z Janem Bażyńskim na czele (6 II 1454 r.); przekazanie przez stany pruskie władzy nad całym opanowanym terytorium królowi Kazimierzowi IV Jagiellończykowi (21 II); wydanie przez króla aktu inkorporującego byłe państwo krzyżackie do Królestwa Polskiego i wypowiedzenie Zakonowi wojny przez Polskę (6 III).
Przebieg Wojny Trzynastoletniej.
W 1454 r. król wydał przywileje na rzecz Wielkopolan pod Cerekwicą (14 IX). Porażkę poniosły gdańskie wojska Związku Pruskiego w bitwie pod Malborkiem i wydano rozkaz zakończenia jego oblężenia (13-21 IX). Klęska armii polskiej w bitwie pod Chojnicami (18 IX). Król wydał zbiorowy przywilej dla szlachty polskiej w Nieszawie (11-16 XI). Nastąpił początek oblężenia Łasina (w Ziemi Chełmińskiej) przez armię polską (XII).
W 1455 r. Miał miejsce nieudany szturm i odwrót armii polskiej spod Łasina (I). Porażka wojsk Związku Pruskiego w bitwie pod Iławą Pruską (V). Dania wypowiedziała Polsce wojnę na skutek blokady Królewca przez okręty kaprów gdańskich (VI). Podjęto kolejną nieudaną próbę zdobycia Łasina (X).
Państwo zakonu krzyżackiego w 1466 roku
W 1457 r. Polacy wykupili Malbork, Tczew i Iławy (VI). Flotylla gdańska odniosła zwycięstwo nad okrętami duńskimi i inflanckimi w bitwie w pobliżu Bornholmu (VIII). Porażka armii polsko-pruskiej w bitwie pod Sępopolem/n. Łyną. Opanowanie przez Krzyżaków miasta Malbork i Iławy (IX).
W 1458 r. zawarliśmy rozejm z Danią (sukcesywnie przedłużanego w 1462 i 1463 r.)
W 1460 r. zostało odzyskane miasto Malbork (VIII).
Rok 1462 – zawarcie przymierza polsko-czeskiego na zjeździe królów ? Kazimierza Jagiellończyka i Jerzego z Podiebradów ? w Głogowie (V). Armia polska zwyciężyła w bitwie pod Świecinem (17 IX).
W 1463 r. miało miejsce zwycięstwo floty gdańsko-elbląskiej nad flotą krzyżacką w bitwie na Zalewie Wiślanym (15 IX) a także oblężenie Gniewu przez armię polską (VII).
W 1464 r. kapitulował Gniew (I), Pucka i Działdowa (IX).
Wojewodowie chełmiński i elbląski oraz burmistrzowie i rajcy toruńscy i elbląscy ręczą 15 kwietnia 1454 roku, że biskupi ziem pruskich złożą swe zobowiązania piśmienne wobec króla Kazimierza IV Jagiellończyka i Korony Polskiej
W 1465 r. kapitulacja Nowego (II).
W 1466 r. oblężenie i kapitulacja Chojnic przed armią polską (IX).
Akt oddania się stanów pruskich królowi Polski Kazimierzowi IV Jagiellończykowi i Koronie Królestwa Polskiego, 15 kwietnia 1454 roku, Archiwum Główne Akt Dawnych
Wojna trzynastoletnia zakończyła się traktatem pokojowym między Polską a Zakonem w Toruniu 19 X 1466 r.: Polska odzyskała Ziemię Chełmińską z Toruniem, Ziemię Michałowską, Pomorze Wschodnie z Gdańskiem; otrzymywała Żuławy z Malborkiem, Elbląg, warmińskie księstwo biskupie; obszary te jako tzw. Prusy Królewskie uzyskać miały szeroką autonomię; Lębork i Bytów otrzymał jako lenno polskie książę słupski Eryk II; reszta państwa zakonnego jako tzw. Prusy Zakonne ze stolicą w Królewcu stała się lennem Polski. Wielki mistrz wszedł do rady królewskiej. Polska została wciągnięta w krąg polityki bałtyckiej. Nastąpił rozkwit miast obsługujących handel wiślany. Był to początek sytemu demokracji szlacheckiej w Polsce.
Źródło fot.: Wikimedia Commons